Dîroka Dewleta Dostakiyên Merwanî: Çîroka Serhildana Kurdan Di Nav Aloziya Îslamî de

Di qonaxeke tijî kaos û perçebûna cîhana Îslamî de, ku Xîlafeta Ebasî li Bexdayê hêza xwe winda kiribû û Împaratoriya Bîzansê geş dibû, dewletek Kurdî bi navê Dostakî derket holê, ku paşê wekî Dewleta Merwanî hat nasîn. Ev dewlet, ku zêdetirî sedsalekê li Diyarbekir û derdora wê hikum kir, ne tenê berevanî ji axa xwe kir, lê di heman demê de serdemeke zêrîn a aşitî û geşbûnê jî pêk anî.

Çîroka Dewleta Dostakî bi şerbazekî bi navê Baz bin Dostak dest pê kir, ku ji eşîreke Kurd a li Çiyayên Hekariyê bû. Di sala 983an de, piştî mirina Adud al-Dawla, desthilatdarê herî bihêz ê Buyidiyan, herêm ket nav aloziyeke mezin. Baz, ku bi eslê xwe ne mîr bû, lê serokê eşîrekê bû, di vê rewşa kaosê de derfet dît. Wî karî li dijî Buyidiyan û Bîzansiyan bisekine, herêmên mîna Meyyafarqin (Silvan) û Amîd (Diyarbekir) xist bin kontrola xwe û paytexta xwe li Meyyafarqin ava kir. Lêbelê, rêwîtiya wî bi dawî nehat, û di sala 990an de, di dema şerê ji bo vegerandina Mûsilê de, Baz hat kuştin û laşê wî li ser dîwarên Mûsilê hat daliqandin.

Mirina Baz bû sedema serhildaneke gelêrî, ku gelê Mûsilê laşê wî daxist, nimêj li ser kir û veşart. Piştî vê yekê, biraziyê wî, Ebû Alî el-Hesen bin Merwan, derket ser dikê. Wî bi destxistina Hisn Kayfa(Heskîfê) û kontrolkirina malbat û xezîneyên Baz, rewşa xwe xurt kir. Ji bo rewabûna xwe zêdetir bike, wî navê dewletê ji Dostakî kir Marwanî, ku navê bavê wî Merwan bû. Ebû Alî ne tenê şervanek, lê di heman demê de dîplomatekî jîr bû. Wî di sala 996an de agirbesteke deh-salî bi Bîzansiyan re çêkir û bi cîranên xwe yên Ermenî re lihevhatin. Lê, di sala paşîn de, dema ku ew diçû Amîdê ji bo zewaca xwe temam bike, ji ber komployeke li dijî wî, Ebû Alî hat kuştin.

Birayê wî, Ehmed bin Marwan, ku bi navê Nasr al-Dawla di sala 1011an de derket ser text, serdemeke nû ya dewletê da destpêkirin. Di serdema wî de, Dewleta Merwanî gihîşt lûtkeya xwe ya zêrîn. Nasr al-Dawla siyaseta aştiyê li ser şer tercîh kir, bi hevpeymanên zewacê bi Fatimî, Uqeylî û mîrên Ermenî re têkiliyên xwe bi hêz kir. Di navxweyî de, wî siyaseteke dadperwer meşand, ku bû sedema geşbûna aborî û ewlehiyê. Wî bajarê Anşîrya ava kir, piran û qanal çêkir, û li paytexta xwe, Meyyafarqin, qesreke mezin lê kir. Diyarbekir di wê demê de bû navendek zanistî û penagehek ji bo penaberên siyasî.

Lê belê, ev serdema zêrîn bê pirsgirêk nebû. Di sala 1025an de, şerekî li ser bajarê Urfayê bi Bîzansiyan re derket, ku heta sala 1038an dewam kir. Her wiha, ji sala 1042an ve, eşîrên Tirkmen ên girêdayî Selçukiyan dest bi êrîşên xwe yên li ser axa Merwanîyan kirin. Piştî mirina Nasr al-Dawla di sala 1061an de, kurê wî, Nizam al-Dîn, derbasî ser text bû. Lêbelê, kurê wî Mansûr, di sala 1080an de desthilatdarî girt destê xwe, di demekê de ku Sultanê Selçûkî Malik Şah planên xwe yên berfirehkirinê zêde dikir. 

Malik Şah, artêşeke mezin şand ser Dewleta Marwanî. Her çend Mansûr karî di destpêkê de li ber xwe bide jî, di sala 1086an de, Sultanê Selçûkî Tutuş bin Alp Arslan, êrîşa xwe dubare kir û piraniya axa dewletê dagir kir. Di sala 1092an de, Mansûr bi ser ket ku bajarên xwe vegerîne û careke din ket paytexta xwe. Lêbelê, dawiya dewletê nêz bûbû. Di sala 1093an de, di şerekî nêzîkî Mûsilê de, Mansûr û hevalbendên wî têk çûn. Selçûkî bi ser ketin ku Meyyafarqinê dagir bikin, bi vî awayî dawî li Dewleta Dostakî ya Kurdî anîn, ku zêdetirî sedsalekê jiyabû.

Dewleta Marwanî di dîroka Kurdistanê de cîhek girîng digire, ku nîşan dide ku Kurdan, di nav şert û mercên herî dijwar de jî, karîne dewletên bextewar û geş ava bikin û bibin lîstikvanên çalak di qada siyasî ya herêmê de.