Lêkolîneke Nû: Zimanê Kurdî Ne Tenê Şaxekî Hindo-Ewropî ye,

Lêkolînek nû ya Şûnewarnas Zaze Mahabadî ya bi navê "Kokên Xwecihî yên Kurdî: Di Navbera Berdewamiya Pêş-Hindo-Ewropî û Teoriyên Koçberiya Pêş-Hindo-Ewropî de" têkoşîna dîrokî ya li ser koka zimanê Kurdî ronî dike. Ev lêkolîn, ku di sala 2025an de hatiye weşandin, angaşt dike ku zimanê Kurdî ne tenê şaxekî zimanên Hindo-Ewropî ye, lê belê pergaleke zimanî ye ku bi çandên xwecihî yên Mezopotamya û Zagrosê re berdewamiyeke kûr nîşan dide.

Du Nêzîkatiyên Sereke di Koka Kurdî de

Lêkolîn du nêzîkatiyên sereke li ser koka zimanê Kurdî berawird dike:

Hîpoteza an ku ihtimala Berdewamiya Xwecihî ya Pêş-Hindo-Ewropî: Ev nêzîkatî dibêje ku zimanê Kurdî mîraseke çandî ya civakên Hurrî-Ûrartûyî yên li bakurê Mezopotamyayê dijiyan, berdewam dike.

Teoriyên Koçberiya Pêş-Hindo-Ewropî: Ev nêzîkatî, ku di edebiyata rojavayî de zêdetir tê qebûlkirin, destnîşan dike ku Kurdî encama belavbûna Pêş-Îranî ya di hezarsala 2. a B.Z. de ye.

Sentezek Herêmî: Mîrasa Hurrî-Ûrartû û Belavbûna Pêş-Îranî

Zaze Mahabadî angaşt dike ku zimanê Kurdî di encama sentezeke herêmî de di navbera mîrasa Hurrî-Ûrartû û belavbûna Pêş-Îranî de pêş ketiye. Bi gotineke din, Kurdî zimanekî gelên xwecihî yên Zagrosê ye ku bi bandora Hindo-Ewropî hatiye dewlemendkirin. Ev yek tê berawirdkirin bi zimanê Ermenî ku wek "Ermenîstanîzekirî Araratî" tê dîtin.

Şahidên Dîrokî û Zimanî yên Berdewamiyê

Lêkolîn nîşan dide ku herêmên Zagros û Bakurê Mezopotamyayê ji hezarsala 7. a B.Z. ve xwedî berdewamiyeke genetîkî ya gelheyî ne. Ev berdewamî tê wê wateyê ku ziman jî tenê bi koçberiyan pêş neketine, lê bi pêvajoyên pêşketina herêmî re jî hatine guhertin. Çandên Kura-Araz, Gutî, Lulubî, Subartû û Hurrî rasterast gelên xwecihî yên erdnîgariya Kurd in.

Qatên Zimanî yên Xwecihî di Kurdî de

Lêkolîn balê dikişîne ser peyv û kokên di Kurdî de ku koka wan ne Hindo-Ewropî ye:

Peyvên mîna "Zagros", "Zarî", "Hal", "Hur" bandora Hurrî-Ûrartû an Elamî nîşan didin.

Peyvên mîna "Hawar" (alîkarî) û "Hevî" (hêvî) wateyên xwecihî yên kevnar parastine, ku ji têkiliya bi zimanên Semîtî re pir kevntir in.

Taybetmendiyên Zimanî yên Pêş-Hindo-Ewropî

Kurdî her çend îro di malbata zimanên Hindo-Ewropî de cih bigire jî, lêkolîn dibêje ku ew şopên mîrasa zimanî ya kevnar bi zelalî hildigire:

Ergatîfî: Di sîstema halê Kurdî de (bi taybetî di Kurmancî de), têkiliyên kirde û bireser ji zimanên klasîk ên Hindo-Ewropî cuda hatine rêxistin.

Aglutînasyon: Bikaranîna gelek paşgir û paşpirtikên halê taybetmendiyeke kevneşopiya Zagros-Hurrî ye.

Rêzika Peyvan a Azad: Kurdî wateyê bi rêya paşgir û giraniyê çêdike, ev jî bi kevneşopiya Hurrî-Subartû re li hev tê.

Rader-Navendî: Di Kurdî de kişandina raderê barekî semantîkî hildigire, ku ev jî taybetmendiyeke zimanên kevnar ên Zagrosê ye.

Pêvajoya Hindo-Ewropîbûnê: Qata Jorîn

Ji hezarsala 2. a B.Z. ve, bandorên Hindo-Ewropî li herêmê dest pê kirin:

Di serdema Mîtanî de, hêmanên Hindo-Aryanî (wek navên xwedayan: Mîtra, Varûna, Îndra) ketin nav zimanê Hurrî.

Paşê, di serdemên Med û Partan de, zimanên Îranî belav bûn.

Lê ev têkilî, avahiyên zimanê xwecihî bi tevahî ji holê ranekir; berevajî, Kurdî van bandoran hejand û ew di nav avahiya xwecihî ya xwe de yek kir.

Kurdî: Zimanekî Têkel lê Xwecihî

Lêkolîn bi vê encamê diqede ku Kurdî îro di malbata Hindo-Ewropî de cih digire, lê hem koka wê ya genetîkî û hem jî karaktera wê ya çandî xwecihiya Zagrosê diparêze. Ew ne bi temamî berhema koçberiyên Hindo-Ewropî ye, ne jî zimanekî girava ne-Hindo-Ewropî ye.

Kurdî berdewamiya zimanî ya çandek xwecihî ye ku bi hezaran salan li Zagros û Mezopotamyaya Jorîn berdewam kiriye.

Bingeha wê: Kevneşopiya zimanî ya Hurrî-Subartû-Gutî ye.

Qata jorîn: Bandora Hindo-Ewropî (Îranî) ye.

Nasnameya wê: Zimanekî têkel e ku di nav berdewamiya xwecihî de pêş ketiye.

Ev nêrîn rave dike ka çima Kurdî ji zimanên din ên Îranî (Farsî, Tacîkî, Peştûnî) ewqas cuda ye. Ji ber vê yekê, koka nasnameya Kurdî jî, mîna zimanê wê, divê ne bi koçberiyê, lê bi berdewamiyê bê ravekirin.