Navend Li Bonnê Konferansek li Ser Pêşeroja Sûriyeyê Piştî Rejîma Esed Li Dar Xist

Bonn - Almanya: Navenda Lêkolînên Kurdî e.V., li roja 11.10.2025 li Bonnê konferanseke girîng bi navê „Sûriye li Ser Rêya Çi: Zehmetî û Perspektîf“ li dar xist. Metîn Încesû, Serokê NAVENDê, di axaftina xwe ya vekirinê de bal kişand ser rewşa Sûriyeyê piştî rûxandina rejîma Esed û pirsên girîng ên pêşerojê.

Încesû, di destpêka axaftina xwe de, spasiyên xwe pêşkêşî hevkariyên xwe kir: Birêz Jörgen Klussmann ji Akademiya Evangelîk a Rheinlandê û xebatkarên wî, Birêz Dr. Hidir Celik ji Weqfa Evangelîk ji bo Karên Koçberiyê, û herwiha spasiyên xwe ji bo axaftvanên konferansê kir.

Wî diyar kir ku Sûriye zêdetirî deh sal in di nav şer de ye û ev yek bûye sedema şîdet, wêranî, koçberî û zordestiya siyasî. Bi milyonan kes li parastin, rûmet û dadweriyê digerin û gelek penaberên li Elmanyayê jî hêvî dikin Sûriyeyeke azad, demokratîk û dadmend.

Guhertinên Piştî Rûxandina Rejîma Esed

Serokê NAVENDê anî ziman ku ji dema rûxandina rejîma Esed di Kanûna Pêşîn a 2024an de, gelek tişt guherîne. Serdema Esedan bi dawî bûye, zîndan hatine vekirin û girtiyên siyasî hatine berdan. Lêbelê, wî pirs kir ku gelo wê ev yek li Sûriyeyê bibe guhertineke rastîn ji bo başiyê.

Încesû amaje kir ku despothê nû, Ehmed El-Şeraa, berê endamê rêxistineke terorîst bû û milîsa wî HTS wekî cîgirê Cebhet El-Nusra tê dîtin. Wî got, El-Şeraa îro xwe nerm dide nîşan, eşkere ye, ji bo bidestxistina naskirina navneteweyî. Hin cezayên aborî berê hatin sistkirin. Lê Încesû gumanên xwe anî ziman û pirsî: "Lê ev rêgez çiqasî pêbawer e? An jî ew tenê xeyalek e?"

Zehmetiyên Pêşeroja Sûriyeyê

Di axaftina xwe de, Metîn Încesû bal kişand ser pirrengiya Sûriyeyê, ku mirovên ji ol û neteweyên cuda lê dijîn. Wî destnîşan kir ku dewleteke nû divê vê yekê qebûl bike, lê heta niha hikûmeta demkî li ser navendîbûnê israr dike.

Wî bi bîr xist ku mehên dawîn bi şîdetê derbas bûn, herwiha li dijî Elewî û Dûrziyan, û di komkujiyan de leşkerên HTS jî cih girtin. Di rojên dawîn de jî, li Helebê pevçûnên tund derketin.

Încesû li ser sîstema siyasî ya nû jî pirs anîn ziman. Wî diyar kir ku Destûra bingehîn a demkî desthilatdariyeke mezin dide serok, û hilbijartinên dawîn ne azad bûn, tenê hilbijêrên bijartî dikaribûn deng bidin. Hêzên sunnî yên kevneperest serdest bûn, û jin û hindikahî kêm tên temsîlkirin. Herwiha, hin herêm hatin dûrxistin, mînak, Suweyda li başûr û herêmên kurdî yên niştecihbûnê li bakur, ku li wir hilbijartin çênebûn û kursiyên wan di parlamenê de vala dimînin.

Di dawiyê de, Încesû dagirkeriya Tirkiyeyê ya li dijî hiqûqa navneteweyî li herêmên Kurdan ên wekî Efrîn, Girê Spî û Serêkaniyê jî şermezar kir.

Hêvî û Pirsên Konferansê

Metîn Încesû got ku rêya ber bi Sûriyeyeke nû ve zehmet e, lê gengaz e, "heke parvekirineke rastîn a desthilatdariyê, rêzgirtina ji pirrengî û hurmeta ji mafên mirovan re hebe."

Wî sê pirsên bingehîn ên konferansê wiha anî ziman:

Gelo dikare Sûriyeyeke demokratîk, laîk hebe?

Wekhevî di rastiyê de çawa dikare bê jiyandin?

Kîjan rêgezên ji bo eşkerekirina sûcên di dema Esed de têne fikirîn, bêyî ku birînên nû vekin?

Încesû amaje kir ku ev pirs tevlihev û bi êş in, lê di heman demê de "îfadeya hêviyê" ne. Wî kêfxweşiya xwe anî ziman ku pisporên ji perspektîfên cuda dê van pirsan ronî bikin û tecrubeyên wan dê alîkar bin ji bo dîtina rêyan ber bi xwenasîneke nû ya Sûriyeyê.

Di dawiya axaftina xwe de, Metîn Încesû spasiya hemû kesên ku ev xebat gengaz kirin û spasiya gelê amade jî kir ku ji bo guhdarîkirin, fikirîn û nîqaşkirinê beşdar bûne.