Efsaneya Pirtûkxaneya Devkî Ya Kurdên Anatoliya Navîn Zindî Dike

Uskê Cîmîk, nivîskar û lêkolînerê Kurd ê Anatoliya Navîn, bi xebata xwe ya berfireh a bi navê "Odeya(Jûra) Gundan", dîrok û çanda devkî ya Kurdên deşta Konya–Cihanbeyli–Kulu–Haymana derdixe holê. Ev xebat, ku bi awayekî berfireh kevneşopiya odeyên gundan vedikole, wekî "pirtûkxaneya devkî" ya gelekî tê pênasekirin û armanc dike ku bîranîna kolektîf a sedsalan biparêze û bigihîne nifşên nû.

Cîmîk destnîşan dike ku her gelek xwedî pirtûkxaneyekê ye. "Ya me ne nivîskî, lê devkî bû," dibêje Cîmîk. "Ew pirtûkxane di nava odeyên serxaniyên axîn de veşartî bû. Di bin her balîfekê de çîrokek, di dûmana her qehwê de bîranînek, di her bêdengiyê de dîrokek hebû." Odeyên gundan bi sedsalan wekî dibistan, civat, meclîs, arşîv û dilê gel xizmet kirine, û gotûbêjên li wir ne tenê rabûrî, lê îro û paşeroj jî şekil dane.

Dabeşkirina Li Gorî Serdeman û Vejîna Bîranînan

Xebata "Odeya Gundan" ku demên 2000-2025 vedigire, li ser bingeha vegotinên şahidan, hevpeyvînên li cih û berhevdana çavkaniyên nivîskî hatiye çêkirin. Cîmîk xebata xwe li gorî pênc serdemên sereke dabeş kiriye, ji ber ku "her serdem dengekî cuda hildigire, dengê berxwedanê, dengê zanînê, dengê nûjenî û modernîteyê." Her çend şiklê odeyan biguhere jî, ruhê wan her dem yek dimîne: parvekirin, guhdarîkirin, fêrkirin.

Serdema Osmanî (1830–1850): Ev serdem bi çîroka lehengî ya Hesê Hemê (Bıçakcılar–Xelika–Gölyazı) û bûyera Kesikköprü (Ayaş) dest pê dike, ku tê de Hemê li dijî bacgirên Osmanî li ber xwe dide û rûmeta gelê xwe diparêze. Piştî vê bûyerê, Xelîkanî ji Ayaş-Haymana ber bi Karacadağ û Cihanbeyli ve koç dikin û li Gölyazî bi cî dibin.

Serdema Medreseyê (1875–1915): Di vê serdemê de, kesayetiyên wekî Mala Umer, ku yek ji muxtarên yekem ên Xelîkan-Gölyazî ye, derdikevin pêş. Du medreseyên sereke, medreseya Malê Şûtê (Pirbudak–Hatipoğlu) û medreseya vekirî ya Hasî Mihtêr, perwerdehiya Quran, Erebî, mentiq, hesab û zanistên sirûştî pêşkêş dikin. Cîmîk destnîşan dike ku "hin dersên Kurdî jî hatine dayîn." Odeyên gundan di vê serdemê de dibin navendên perwerde û dadmendiyê.

Serdema Komarê (1925–1930): Bi vebûna Rêveberiyan a Tuzla û Dibistana Huseyîn Erkan li Gölyazî di sala 1927an de, gund dibe navendeke bazirganî û perwerdehiyê. Cara yekemîn xwendekarên keç jî diçin dibistanê, û mijarên gotûbêjên di odeyan de berfirehtir dibin, tê de siyaset, hilberîn û modernîte jî cih digirin.

Serdema Pirpartî – Xwê, Alîgirî û Siyaset (1940–1967): Gölyazî di van salan de dibe navendeke kara xwê, û karê hêştirî û devecîtiyê digihîje lûtkeyê. Odeyên gundan dibin pira di navbera dewlet û gel de, her çend zêdetir di destê malbatên dewlemend de bin jî, ew ji bo gel wekî cihên giştî dimînin.

1970–2000 – Siyaset, Kurdîtî û Guherîn: Vê serdemê guhertinên mezin tîne. Nasnameya Kurdî, ziman, siyaset û asîmîlasyon dibin mijarên sereke yên gotûbêjê. Di hin odeyan de pirtûk tên xwendin, di hinan de gengeşeyên siyasî tên kirin. Ev sal her wiha serdema vejîna dengbêjî, kilamên şînê û çîrokên lehengiyê ye, wekî destana Hecî Buxurcî, lehengiya Agol a Xelîkanî, destana Qamise Qul û gelek çîrokên din.

2000–2025 – Odeyên Dîjîtal û Bîranîna Nû: Di serdema niha de, odeyên axîn yên kevneşopî cihê xwe didin odeyên dîjîtal – ekranên telefonan, pelên komputerê, qeydên dengî. Lê çanda vegotin û guhdarîkirinê neguherî maye. Îro "Odeya Mêvanan" vê kevneşopiyê wekî arşîveke dîjîtal bi rûpelên Facebookê, komên Zoomê û medyaya civakî didomîne.

Çi Di Odeyan De Hate Axaftin?

Di van odeyan de mijarên pir cûda hatine gotûbêjkirin: Bawerî (wekî girtina rojê, Qerewê Malê, baweriya Por-Neynûk), Efsane (Gola Xwê, Estırka Heftbıra, Şahmaran), Çîrokên Lehengiyê (Hesê Hemê, Mala Umer, Hecî Buxurcî, Qamise Qul, Agol), Muzîk û Kilam (Qere Trên, Mala Kurdê Hemê), Zanist (pêşbîniya hewayê, heywanparêzî, xwendina bayê), her wiha mamik, mizah, gengeşeyên siyasî, çîrokên evînê û gelek mijarên din.

Bang ji Bo Beşdariyê

Ev arşîva mezin bi beşdariya bi dehan dengên hêja hatiye avakirin, di nav de H. Hasan Tuzcu, Mustafa Polat, Ayhan Uzun, Mustafa Kerpiç, Derviş Biçer, Xizir Akbina, Nuh Ateş, Kemal Tolan, Mehmet Bıçakcı, Kemal Harımcı, Bilal Dilovan, Bilal Şimşek, Saffet Danışman, Muzaffer Özgür, Hesê Keçe, Bulentê Xizirî Kumo, Alika Mustefî Cîmîk, Feta Qomî Cîmîk, Evindar, Molla Inan, Ömer Sarı, Emrah Darsel, Bilal Akarsel û gelek kesên din ên ku bîranînan hildigirin.

Uskê Cîmîk diyar dike ku "Odeya Gundan" hîn jî xebateke vekirî ye û daxwaz dike ku her agahiyeke nû, vê bîranîna kolektîf mezintir bike. "Ev ne tenê çîroka odeyan e, lê çîroka bîranîna gelekî ye," dibêje Cîmîk, û hemû kesên ku xwedî agahî û bîranînan in, vedixwîne ku beşdarî vê arşîva zindî bibin.