Piştî rapora NY ya li ser Gendeliya li Iraqê, pertûka wê jî derdikeve

Nivîskarê Kurd Hawraman Ali Tawfik navê pertûka xwe ya nû li ser torên civakî belav kiriye ku hevdem e, bi Rapora dawî ya Nûnerê Taybet ê Sekreterê Giştî yê Neteweyên Yekbûyî (SRSG) yê ji bo Iraqê û Yekîneya Alîkariyê ya Neteweyên Yekbûyî li Iraqê (UNAMI) ku gelek caran di raporên xwe yên periyodîk de, ku ji Konseya Ewlekariyê re têne pêşkêş kirin, bal kişandine ser pirsgirêka gendeliya li Iraqê.

Pirtûka "Iraq û Gendelî: Krîzek Berdewam"

Hawraman Ali Tawfik ji bo heval û xwendevanên xwe ragihandiye ku Pirtûka "Iraq û Gendelî: Krîzek Berdewam" niha di bin çapê de ye û dê di demeke nêzîk de bigihîje destê xwendevanan.

Her wiha nivîskarê Kurd dibêje: Bi spasiyê ve, Dezgeha Çap û Belavkirinê ya Mukriyanî, erkê çapkirin û belavkirina wê pertûkê girtiye ser xwe. Hêvîdar im ku ev berhema min jî bikaribe sûdê bide xwendevanan û pirtûkxaneya Kurdî.

Her wiha di dawî ya peyama xwe de Hawraman Ali Tawfik dibêje: Di vê pirtûkê de, bi bikaranîna çendîn çavkaniyan û axaftinên beşek ji berpirsên Iraqê, hatiye nîşandan ka çawa dewlemendiya mezin a vî welatî hatiye windakirin û gendeliya bêhejmar di projeyên xeyalî de hatiye kirin.

Rapora UNAMI û UN li ser gendeliya li Iraqê

Nûnerê Taybet ê Sekreterê Giştî yê Neteweyên Yekbûyî li Iraqê û Yekîneya Alîkariyê ya Neteweyên Yekbûyî li Iraqê (UNAMI) gelek caran di raporên xwe yên periyodîk de, ku ji Konseya Ewlekariyê NY re têne pêşkêş kirin, bal kişandine ser pirsgirêka gendeliyê.

Di raporên ku SRSG û UNAMI bi berdewamî di raporên xwe de di derbarê gendeliya li Iraqê destnîşan kirine û bi gelemperî di raporên xwe de van xalan di derbarê gendeliya li Iraqê de anîne ziman:

Gendelî wekî Pirsgirêkek Sîstematîk û Astengiyek Mezin: SRSG û UNAMI bi berdewamî tekez dikin ku gendelî li Iraqê ne tenê pirsgirêkek çend kesan e, lê belê pirsgirêkek sîstematîk û kûr e ku di nav saziyên dewletê de belav bûye. Ew wê wekî astengiyek sereke ji bo pêşveçûna welêt, aramî, rêveberiya baş, û vejandina aborî dihesibînin.

Bandora li ser Xizmetên Giştî û Jiyana Welatiyan: Rapor destnîşan dikin ku gendelî rasterast bandorê li ser peydakirina xizmetên bingehîn ên wekî elektrîk, av, tenduristî, û perwerdehiyê dike. Ev yek dibe sedema nerazîbûna gel û zirarê dide baweriya di navbera gel û hukûmetê de.

Têkiliya Gendelî û Bêîstîkrariyê: Gelek caran tê gotin ku gendelî faktorek sereke ye di zêdekirina bêîstîkrarê de, ji ber ku ew nerazîbûna civakî geş dike û baweriya bi saziyên dewletê kêm dike. Tê gotin ku gendelî bûye yek ji sedemên sereke yên xwepêşandanên girseyî.

Pêwîstiya bi Reformên Kûr: SRSG her tim bang li Hikûmeta Iraqê kiriye ku reformên ciddî û berfireh bike da ku li dijî gendeliyê şer bike. Ev reform divê di nav wan de bihêzkirina sazîyên çavdêriyê (wekî Komîsyona Yekperçeyî, Nivîsîngeha Çavdêriya Darayî), misogerkirina serxwebûna dadweriyê, zêdekirina şefafiyet û berpirsiyariyê hebin.

Bêcezahiştin (Impunity): Rapor balê dikişîne ser pirsgirêka bêcezahiştinê, ku tê wateya ku kesên gendel nayên cezakirin. Ev yek dibe sedem ku gendelî berdewam bike û pêş bikeve. Pêwîstiya bi bicihanîna yasayan û hesabpirsîna ji kesên gendel tê tekez kirin.

Bandora li ser Veberhênan û Aboriyê: Gendelî wekî faktorek tê dîtin ku veberhênana biyanî û herêmî kêm dike, ji ber ku ew hawîrdoreke ne ewledar ji bo karsaziyê diafirîne.

Mînakek gotinên giştî: Dibe ku SRSG bibêje: "Em fikarên xwe yên kûr di derbarê berdewamiya gendeliyê de li Iraqê dubare dikin, ku ev yek ne tenê xizmetên bingehîn lawaz dike, lê di heman demê de baweriya gel bi saziyên dewletê jî dişkîne û rê li ber pêşveçûna welêt digire. Em bang li Hikûmeta Iraqê dikin ku gavên cidî biavêje ji bo cezakirina kesên gendel û pêkanîna reformên pêwîst ji bo bihêzkirina şefafiyet û berpirsyariyê."

Neteweyên Yekbûyî û UNAMI bi berdewamî rewşa Iraqê dişopînin û li ser mijarên wekî ewlehî, siyasî, mirovî, aborî, û herwiha gendelî, raporên periyodîk pêşkêşî Konseya Ewlekariyê dikin. Van raporan bi gelemperî her 3 an 4 mehan carekê têne weşandin.