Barê Êzdiyatiyê girantir e yan yê Kurdayetiyê?

Ev pirseke kûr e û bersiva wê bi giranî bi nêrîn û serpêhatiya kesane ve girêdayî ye. Lê heke em li rewşa dîrokî û îroyîn binêrin, em dikarin bibêjin ku barê Êzdiyatiyê pir caran girantir bûye, nemaze ji ber aliyê olî.

Bi kurtasî, bindestiya Kurdan bi giştî di çarçoveya mafên neteweyî û ax a Kurdistanê de cih digire. Ev bindestî bi bêdewletbûn, parçekirin, zextên asîmîlasyonê û qedexekirina ziman û çanda wan ve têkildar e.

Lê belê, bindestiya Êzidiyan ne tenê neteweyî ye; ew di heman demê de ji ber baweriya wan a olî ya cihêreng jî du qat e. Metirsiya fermanên olî, jenosîd û tunekirina tevahî ya civaka wan di dîrokê de hertim li ser wan bûye û mixabin hîn jî berdewam e. Ev aliyê olî yê bindestiyê, barekî zêde û gelekî giran li ser milên Êzidiyan zêde dike.

Çima, ji bo çi?

Zilma Duqat: Wek ku me berê jî got, Êzidî rastî zilmeke duqat tên. Ew hem wekî Kurdên bêdewlet û bindest, bê ax, hem jî wekî kêmîneyeke olî ya cihêreng hatine çewisandin. Ev rewş ji wan re barekî pir giran çêkiriye. Kurdên Misilman (an yên olên din) bi giştî, her çend rastî bindestiya neteweyî hatibin jî, bi zextên olî yên bi vî rengî (wekî fermanên jenosîdê ji ber baweriyê) rûbirû nebûne.

Ferman û Jenosîd: Di dîroka Êzidiyan de bi dehan (hin çavkanî dibêjin 74) ferman hatine ragihandin. Ev ferman ne tenê armanc dikirin ku wan ji axa wan bikin, lê armanca wan a sereke tunekirina wan a fîzîkî û asîmîlasyona wan a olî bû. Fermana Şingalê ya DAIŞê ya 2014'an mînakek herî nêz û herî dilşewat e ku çawa civakeke Êzidî rastî jenosîd, komkujî, revandina jinan û koçberkirinê hat. Metirsiya tunekirina tevahî ya olî û fizîkî hertim li ser Êzidiyan hebûye.

Hestên Olî: Ji ber ku Êzidî ji aliyê olên din ve li bin êrîşên tawanbarkirin û biçûkxistinê de mane, gelek caran hewl dane ku baweriya xwe an jî ji nasnameya xwe ya olî veşêrin ji bo ku xwe biparêzin. Ev barê derûnî û psîkolojîk û civakî ji bo civakekê gelekî giran e.

Kêmbûna Parastinê: Ji ber ku kêmîneyeke biçûk in û piştgiriyeke xurt a navneteweyî an herêmî ji bo parastina wan a olî kêm bûye, her carê di bin metirsiya êrişan de mane. Kurdên Misilman, her çend di bin zilmê de bin jî, hejmara wan zêdetir e û piştgiriyek civakî ya mezintir di nav xwe de heye.

Koçberî û Tundrewî: Gelek Êzidî ji neçarî welatê xwe terikandine û li welatên Ewropayê bi cih bûne. Ev yek jî ji ber metirsiyên li ser jiyana wan bûye. Li wan deverên ku lê dimînin jî, carinan rastî tundrewiya olî tên.

Her çend e barê Kurdayetiyê jî gelek giran be (bindestî, bêdewletî, zextên asîmîlasyonê, qedexekirina ziman û çandê, têkoşînên çekdarî û ax a welat), ev bar bi giranî li ser bingehekî neteweyî ye. Armanca wê bidestxistina mafên neteweyî ye. Lê ji bo Êzidiyan, ligel mafên neteweyî, parastina hebûna wan a olî û fizîkî jî xwedî girîngiyek bingehîn e.

Ji ber vê yekê, heke em li dîrok û rewşa niha binêrin, barê Êzdiyatiyê ji ber aliyê xwe yê olî û metirsiya jenosîdê, gelek girantir e.