Nivîskar û Wergêrê Kurd Usivê Emer, Pêşengê Wergera Pûşkîn
Nivîskar û Wergêrê Kurd Usivê Emer, Pêşengê Wergera Pûşkîn bo Kurdî Kurmancî, Di Komkujiyên Stalînîst de Hatiye Sêdaredan.
16ê Mijdarê, 2025 – Usivê Emer (Усив Амир, 1895–1938), rewşenbîr, nivîskar û wergêrekî pêşeng ê Kurd ji Kurdistana Sor (Sovyetê), ku weke yekem kesê wergera berhemên Aleksandr Pûşkîn bo zimanê Kurdî kiribû, piştî dehsalan ji jibîrkirinê, weke qurbaniyê komkujiyên Stalînîst derdikeve holê.
Li gor lêkolîner Şamîl Teymurov, Emer di sala 1937an de hatibû girtin û şandibû sirgûnê Sîbîryayê û di sala 1938an de hatibû sêdaredan û îdamkirin, her çend bi fermî hatibû ragihandin ku ew li sirgûnê miriye.
Usivê Emer di destpêka salên 1930an de weke Kurdolog û mamosteyekî çalak li Yêrêvan û Tiflîsê navdar bû. Ew yek ji mamoste û wergêrên pêşîn bû ku li Ermenistana Sovyetê xebitî û endamê tîmeke girîng bû ku di navbera salên 1920 û 1930an de ji bo dibistanên Kurdî pirtûkên dersê amade dikir. Ev tîm berpirsiyarê piraniya "wergerên Kurdî yên yekem" ên klasîkên Rûsî bû.
Xebata herî girîng a Emer, wergera nivîsên kurt, helbest û adaptasyonên Aleksandr S. Pûşkîn bo Kurmancî bû, ku di antolojiya wêjeyî ya yekem de ji bo dibistanên Kurdî, di navbera salên 1933 û 1935an de hatibûn weşandin. Delîlên vê xebata pêşeng di materyalên xwendinê yên Kurdî (materyalên şkola kurda) yên li Yêrêvanê, di biblîyografyaya rojnameya Riya Teze, û di lîsteyên "wergerên yekem ên Pûşkîn" de ji hêla Kurdologên Sovyetê O. Perixanyan û Qanatê Kurdo de têne dîtin.
Trajediya Usivê Emer û gelek mamosteyên din ên Kurd ên wê serdemê, di dema paqijkirinên mezin ên Stalînîst ên 1937–38an de qewimî. Piştî girtina wan, arşîvên wan hatin tunekirin û qeydên wênekêşiyê yên dibistanên gundên bi zimanê Kurdî pir kêm bûn. Di navbera salên 1940 û 1950an de, beşek mezin ji fonên Kurdolojiya Sovyetê yên li Yêrêvan û Tiflîsê hatin eşkerekirin û gelek dosyayên kesane winda bûn, di nav de yên Usivê Emer jî.
Vê nûçeyê ronî dike li ser jiyana kesayetiyek girîng ku beşdarî pêşketina perwerdehî û wêjeya Kurdî bû, lê bi awayekî trajîk hate bêdengkirin û ji aliyê dîrokê ve hate jibîrkirin. Lêkolîna Şamîl Teymurov di bîranîna Usivê Emer de xwedî cihekî girîng e.
