Zanyarê Alman ê Xebatkarê Zimanê Kurdî

Oskar Mann (1867-1917), Rojhilatnas, Îranînas û pirtûkxanevanekî Alman bû ku jiyana xwe terxanî lêkolîna zimanên Îranî, bi taybetî jî zimanê Kurdî û çanda herêmê kir. Karên wî yên li ser zaravayên Kurdî û lêkolînên wî yên arkeolojîk, di dîroka zimanewaniya Kurdî û rojhilatnasiyê de xwedî cihekî girîng e.

Jiyana Akademîk û Destpêka Lêkolînan

Gottlieb Bernhard Oskar Mann di 18ê Îlona 1867an de li Berlînê, paytexta Almanyayê, ji dayik bû. Xwendina xwe ya navîn li dibistana "Friedrich Wilhelm" qedand û di sala 1886an de ezmûna xwe ya Reifeprüfung (matûra) derbas kir. Piştre li zanîngehên Berlîn û Heidelbergê zimanên Sanskrîtî, Erebî, Aramî û Zimanewaniya Berawirdî xwend. Herwiha, di Semînara Zimanên Rojhilatî de bi Hindîstanî û zimanê Farsî re mijûl bû. Di sala 1890an de li Zanîngeha Strasburgê doktoraya xwe ya felsefeyê (Dr. phil.) wergirt.

Karkirina li Pirtûkxaneyê û Rêwîtiyên Lêkolînê

Piştî doktoraya xwe, Oskar Mann heta mirina xwe ya zû di sala 1917an de, wek pirtûkxanevanî li Pirtûkxaneya Qraliyetê ya Berlînê kar kir. Ev karê wî ji aliyê rêwîtiyên wî yên berfireh ve hatibû qutkirin. Wî serdana Îran û Tirkiyeya Asyayî kiribû da ku lêkolînên zimanên Îranî bike. Di navbera salên 1901 û 1903an de, Mann ji Bûşêhrê ber bi bakurê rojava ve Îran derbas kir. Wî nivîsên Pehlewî yên li Hacîabadê û resimên Elamî yên li Malamîrê fotograf kirin û kopiyên wan çêkirin. Wî herwiha abîdeyên arkeolojîk ên herêma Kirmaşan-Bêsitûn-Hersîn û Qela-yê Yazdêgirdê, û herwiha deverên li dora Gola Urmiyê lêkolîn kirin û tomar kirin. Di sala 1904an de, wî payeya profesoriyê wergirt.

Mîrate û Pêşeroja Lêkolînên Wî

Tevî ku Oskar Mann di temeneke ciwan de koça dawî kir, wî mîrateyeke mezin a lêkolîn û berheman li dû xwe hişt. Di sala 1919an de, Karl Hadank dest bi xebatên li ser mîrata mezin a Oskar Mann kir, lê nikaribû vî karî bi dawî bîne. Mîratên Hadank û Mann, ku bi hev re girêdayî ne, niha di Pirtûkxaneya Dewletê ya Berlînê û di Arşîva Akademiya Zanistî ya Berlîn-Brandenburgê de ne. Ji sala 2009an ve, bi piştgiriya Weqfa Lêkolînê ya Almanî (Deutsche Forschungsgemeinschaft), van mîratan bi awayekî zanistî hatine vekolîn û çavkaniyên girîng ji bo dîroka rojhilatnasiya Almanî ne.

Hin Berhemên Wî Yên Hilbijartî:

Die Tâjîk-Mundarten der Provinz Fârs (Zaravayên Tacîkî yên Parêzgeha Farisê), 1909.

Quid censuerit Socrates de amicitia (Çi Sokrates li ser hevaltiyê fikirî), 1873.

Anthologie aus römischen Dichtern für die obersten Klassen der Realgymnasien und ähnlicher Anstalten zusammengestellt (Antolojîyek ji helbestvanên Romayî ji bo dersên jorîn ên Realgymnasium û saziyên mîna wan), 1883.

Die Mundart der Mukri-Kurden (Zaravayê Kurdên Mukrî), 1900. Ev pirtûk yek ji çavkaniyên bingehîn e ji bo lêkolînerên zaravayê Mukrî.

Kurdisch-persische Forschungen (Lêkolînên Kurdî-Farsî), 1909.

Über meine Reise im türkischen Kurdistan (20 Januar 1910 Mittwoch) (Li ser rêwîtiya min li Kurdistana Tirkî (20 Çile 1910 Çarşem)), di: Jahresbericht des Geographie und Statistik, Frankfurt am Main 1910, S. 23–24.

Oskar Mann, bi xebatên xwe yên berfireh û lêkolînên xwe yên kûr, navê xwe di dîroka zimanewaniya Kurdî û rojhilatnasiyê de zêrîn nivîsiye û mîrateyeke hêja ji bo nifşên pêşerojê hiştiye.