Dr. Veysi Dag: Riya Aşitiya Kurdan Bi Tirkan re Ji Dijminatiya Israîlê re derbas Nabe

Hewlêr - Kurdistan: Di hevpeyvîneke berfireh ku ji aliyê rojnamevan Ronî Riha ve bi Dr. Veysi Dag re hatiye kirin, tê tekezkirin ku pêşeroja têkiliyên Kurd û Tirk nabe bi dijminatiya Israîlê re were girêdan. Dr. Dag, akademîsyen û lêkolînerê Zanîngeha Îbrî ya Qudisê, di hevpeyvîna xwe de bal kişand ser "hevalbendiya xwezayî" ya Kurd û Cihûyan, bi taybetî piştî êrîşên 7ê Cotmeha 2023an ên Hamasê, û guhertinên hevsengiyên herêmî pêkhatin.

Têkiliyên Kurd-Israîlî: Hevalbendiyeke Sirûştî û Xwezayî ya Dîrokî û Stratejîk

Dr. Dag diyar kir ku daxuyaniyên berpirsên Israîlî, yên wekî Wezîrê Derve Gideon Saar ku got "Kurd hevalbendên me yên xwezayî ne", û Serokwezîr Benjamin Netanyahu ku got "Em destê dostaniyê dirêjî Kurdan dikin", ne tesadûf in. Ev daxuyanî li ser bingeha têkiliyên dîrokî yên kûr ên di navbera her du gelên kevnar de ne ku êşên mezin ên bêdewletbûnê, komkujî, qirkirin û bo zorê veguhestin û sirgûniyê parve kirine.

Li gorî Dr. Dag, gelê Cihû, ku ji ber bêdewletbûnê gelek komkujî û sirgûnî dîtine, êşa gelê Kurd baş fam dike ku ew jî di sedsala dawî de bi dehan jenosîd, sirgûnî û guhertina demografîk re rû bi rû maye. Dag bûyerên wekî Komkujiya Zîlan û Dersimê li Tirkiyeyê, Enfal û Helebce li Iraqê, û siyaseta "Kembera Erebî" li Sûriyeyê wek mînakên van êşan destnîşan kir.

Bandora 7ê Cotmehê û Rola Tirkiyeyê

Dr. Dag anî ziman ku êrîşên 7ê Cotmehê yên Hamasê, ku tê de 1200 sîvîl hatin kuştin û hovîtiyên mezin pêk hatin, ji bo Israîlê birîneke nû û kûr vekiriye. Wî tekez kir ku Îran di amadekirina van êrîşan de roleke girîng lîstiye, bi alîkariya çek, stratejî û piştevaniya darayî ji Hamasê re kiriye.

Herwiha, Dr. Dag rola Tirkiyeyê jî rexne kir ku ew mêvandariya rêberên Hamasê dike û ji wan re piştgiriya darayî û fikrî peyda dike. Wî got ku Tirkiye li Sûriyeyê piştgiriya gelek komên cîhadîst dike, ku di bin kontrola wê de ne (wek rêxistina Colanî), û ev yek ji bo Israîlê metirsiyeke mezin e. Ji ber vê, Israîl hevalbendiya Kurdan dixwaze, ji ber ku Kurd di Sûriyeyê de li dijî komên radîkal ên ku li dijî hebûna Israîlê ne şer kirine û modela wan a laîk, demokratîk û wekhevîparêz ji aliyê Israîlê ve tê teqdîr kirin. Dr Dag da zanîn ku jinên şervan ên YPJ'ê ji bo artêşa Israîlê bûne mînakek.

Qadên Statuya Kurd û Metirsiyên Siyaseta Tirkiyeyê

Dr. Dag destnîşan kir ku piştî 7ê Cotmehê, hevsengiyên nû yên Rojhilata Navîn, Kurd û Israîlê di heman eniyê de li hemberî dewletên dagirker kom kirine. Wî bibîr xist ku piştî hilweşîna rejîma Seddam Huseyn, Kurdan li Başûrê Kurdistanê bi piştgiriya navneteweyî statûyek bi dest xistin, û her çend Tirkiye astengî jî kir, di dawiyê de neçar ma ku wê qebûl bike.

Niha jî rewşeke bi heman rengî li Rojava heye, ku Kurdan ev 12 sal in xwedî statûyeke de facto ne, lê hîna nehatiye naskirin. Dr. Dag tekez kir ku Tirkiye dixwaze pêşî li statuya Kurdan li Rojava bigire û wan bixe nav sîstema Şamê ya ku Colanî lê serdest e. Wî ev yek wekî hewldanek ji bo hilweşandina modela laîk, pirreng û wekhevîparêz a Rojava, ku li qada navneteweyî tê cihê rêzgirtinê ye, binav kir.

Stratejiya Kurdî: Dîplomasî, Hevalbendî û Dûrbûna Ji Dijminatiyê

Dr. Veysi Dag ji bo Kurdan stratejiyeke proaktîf pêşniyar kir. Wî got ku divê Kurd bi DYE, Israîl û hemû aktorên navneteweyî re têkiliyên rasterast û zelal deynin. Kurd, ji ber şerê wan ê li dijî DAIŞê û parastina nirxên demokratîk, laîk û wekheviyê, xwedî avantajeke mezin in. Divê ev serkeftina leşkerî veguhere serkeftineke dîplomatîk, ne ku Kurd bikevin nav lîstikên siyasî yên wekî entegrekirina wan di nav sîstemên cîhadîst de.

Wî li hemberî siyaseta qirêj a Tirkiye û Qeterê hişyarî da û bang li siyasetmedarên Kurd kir ku vîzyoneke zelal û neteweyî pêş bixin. Dr. Dag herwiha tekez kir ku divê Kurd nebin dijminên ti neteweyekê, di nav de Tirk û Ereb, û divê di daxwazên xwe yên ji bo maf, hiqûq, demokrasî û xwerêveberiyê de israr bikin. Pêwîst e têkiliyên stratejîk yên li ser berjewendiyan bi hemû aktorên herêmî re, di nav de Israîl, werin danîn.

Ew bi tundî li dijî dijminatiya Israîlê re derket û got ku ew ne di berjewendiya Kurdan de ye û ji çanda Kurdî re jî biyanî ye. Wî herwiha destnîşan kir ku 2.800 sal in Kurdan Cihûyan parastine û ew dijminatiya Cihûyan tişteke ku Tirkiye hewl dide di nav Kurdan de belav bike.

Rola Diyaspora û Rewşenbîran

Dr. Dag tekez kir ku diyaspora ji bo gelên di bin zextê de ne, qadeke nefesê û platformeke dîplomatîk e. Wî tecrûbeya diyasporaya Cihûyan wekî mînak nîşan da û got ku divê diyasporaya Kurd ji vê tecrûbeyê sûd werbigire da ku deriyên girtî yên li ser Kurdan veke, bi taybetî li Ewropayê, û di siyaset, aborî û zanistê de xwedî rol be. Konferansa Kurd-Cihû ya li Berlînê, ku gelek bala medyayê kişand, ji bo vê armancê gava yekemîn bûye.

Di dawiya hevpeyvîna xwe de, Dr. Dag rexne li rewşenbîrên Kurd ên ku nekarîne bibin "rewşenbîrên xwezayî û organîk" kir, û destnîşan kir ku hin ji wan ji bo karîyera xwe ya şexsî ji êş û çanda gelê xwe dûr dikevin. Wî şîret kir ku divê Kurd ji dîroka xwe ders bigirin, dostên xurt peyda bikin û artêşeke dîplomatên jêhatî ava bikin, û divê ji bo bidestxistina pêşerojeke azad û aştiyane, bi awayekî rasyonel û bêyî hestiyarî tevbigerin.

Dag herwiha bal kişand ser hestên erênî yên di nav civaka Cihûyan de ji bo Kurdan, û got ku li Israîlê hema hema 300 hezar Cihûyên Kurd hene ku çanda Kurdî didomînin û wek balyozên Kurdistanê tevdigerin. Lê pirsa bingehîn ev e ku gelo rêberên her du civakan dikarin vê hezkirin û hestan veguherînin hêzeke hevpar.