DNA: Kurd Avakerên Stonehenge Ne

Nivîskarê Kurd Mehdî Kakeyî lêkolîneke ku bi zimanê Erebî belav kiriye balê dikşîne li ser vekolînên nû yên DNA û dibêje: Li gorî Paul Rincon, gerînendeyê çapemeniya zanistî ya BBC'yê, lêkolînek nû ya DNA'yê ku di kovara "Nature Ecology and Evolution" de hate weşandin, eşkere dike ku bav û kalên kesên ku avahiya kevnar a Stonehenge li başûrê rojavayê Înglistanê ava kirine, ji Kurdistanê hatine û bi rêya Deryaya Navîn gihîştine Brîtanyayê.

Lêkolîneran DNA'ya mirovan a ji Serdema Neolîtîk, ku li çaraliyê Brîtanyayê hatine dîtin, bi DNA'ya mirovên ku di heman serdemê de li Ewropayê dijiyan re berhev kirin. Dixuyê ku niştecihên Serdema Neolîtîk ji herêma Bakurê Kurdistanê (Anadolê) çûne Îberyayê (Spanya û Portûgal), berî ku ber bi bakur ve bizivirin û nêzîkî 4000 sal berî Zayînê bigihîjin Brîtanyayê.

Ev koçberî tenê beşek ji berfirehbûneke mezin a gelên Kurdistanî bû di hezarsala şeşan berî Zayînê, ku bi saya wan çandinî gihîşt Ewropayê. Berî vê, li Ewropayê komên biçûk ên nêçîrvan û berhevkaran dijiyan ku xwe bi nêçîrkirina ajalan, berhevkirina riwekên kovî û kewarkan xwedî dikirin. Komek ji cotkarên pêşîn ên Kurdistanî rêya çemê Danûbê ber bi Ewropaya Navîn ve girtin, lê komeke din ber bi rojava ve bi rêya Deryaya Navîn çûn.

DNA eşkere dike ku Brîtanî yên Serdema Neolîtîk bi giranî ji komên ku rêya Deryaya Navîn girtine, ango bi belem û kelekan hatine ser peravê an ji girav bi girav çûyîne, hatine. Herwiha hate dîtin ku hin komên Brîtanî xwedî eslê komên ku rêya Danûbê girtine jî ne, lê bi rêjeyeke kêm.

Dema ku DNA'ya cotkarên Brîtanî yên pêşîn hate analîzkirin, lêkolîneran dît ku ew dişibin mirovên Serdema Neolîtîk ên ji Îberyayê. Ev cotkarên Îberî ji mirovên ku bi rêya Deryaya Navîn çûne hatine. Cotkarên Deryaya Navîn ji Îberyayê, an jî ji deverek nêzîkî wê, ber bi bakur ve bi rêya Fransayê çûn. Dibe ku ew ji aliyê rojava ve, bi rêya Wales an başûrê rojavayê Înglistanê, ketibin Brîtanyayê.

Ji bilî çandiniyê, dixuyê ku koçberên Kurdistanî yên Serdema Neolîtîk ên ber bi Brîtanyayê ve kevneşopiya avakirina abîdeyan bi kevirên mezin, ku wekî "megalîtan" têne zanîn, anîne Brîtanyayê, û bîrdariya Stonehenge li qezaya Wiltshire jî beşek ji vê kevneşopiyê ye.

Tevî ku dema cotkarên Kurdistanî di sala 4000 BZ de hatin, Brîtanya ji hêla komên "nêçîrvanên rojavayî" ve dihate niştecîkirin, DNA destnîşan dike ku her du kom pir tevlihev nebûn. Nêçîrvanên Brîtanî hema hema bi tevahî ji hêla cotkarên Serdema Neolîtîk ve hatin guhertin, ji bilî komekê li rojavayê Skotlenda, ku endamên wê ji bav û kalên xwe yên herêmî pêş ketine.

Doktor Tom Booth, pisporê DNA'ya kevnar ku li Muzexaneya Dîroka Xwezayî ya Londonê dixebite, dibêje: "Me tu delîlên berbiçav ji bo eslê nêçîrvanên rojavayî yên Brîtanî yên herêmî di nav cotkarên Serdema Neolîtîk de piştî hatina wan nedîtin." Ew lê zêde dike: "Ev nayê wê wateyê ku ew qet tevlihev nebûn, lê tenê tê vê wateyê ku dibe ku mezinahiya koma ku tevlihev bûye ji bo ku ti cûre mîrateya genetîkî bihêle pir piçûk bûye."

Profesor Mark Thomas, ji Zanîngeha Kalîforniyayê li Los Angelesê, di heman demê de şiroveya ku li ser "lîstika hejmaran" disekine tercîh dike, ku ew dibîne ku cotkarên Kurdistanî di Serdema Neolîtîk de dibe ku neçar mabûn ku kiryarên xwe li gorî şert û mercên avhewa yên cûda li seranserê Ewropayê biguncînin, lê heta dema ku ew gihîştin Brîtanyayê, ew bi "amûran" çekdar bûn ku wan ji bo çandina çandiniyê di avhewaya Bakurê rojavayê Ewropayê de pir baş amade kirin.

Analîzê herwiha DNA'ya wan nêçîrvanên Brîtanî jî vekoland, û yek ji wan îskeletan ku hatin analîzkirin, îskeletê "Cheddar Man" bû ku ew wekî bavê Brîtanîyên kevnar tê hesibandin û dîroka bermahiyên îskeletê wî vedigere sala 7100 berî Zayînê. DNA destnîşan dike ku, mîna piraniya nêçîrvanên Ewropayê di wê demê de, çermê wî yê tarî û çavên wî yên şîn hebûn. Analîza genetîkî herwiha nîşan dide ku cotkarên Kurd ên Serdema Neolîtîk, berevajî, xwedî çermekî zelaltir, çavên qehweyî û porê reş an qehweyîyekî tarî bûn.

Nêzîkî dawiya Serdema Neolîtîk, di dora 2450 berî Zayînê de, neviyên cotkarên pêşîn hema hema bi tevahî hatin guhertin dema ku nifûsek nû - ku jê re gelê Bell Beaker tê gotin - ji parzemîna Ewropayê koç kirin. Ji ber vê yekê, Brîtanya di nava çend hezar salan de guhertineke genetîkî ya giran dît.

Profesor Thomas dibêje ku ev bûyera dawî piştî kêmbûna nifûsa Serdema Neolîtîk, hem li Brîtanyayê hem jî li seranserê Ewropayê, pêk hat. Wî hişyarî da li ser şiroveyên sadekirî yên ku li ser ramana pevçûnê disekinin. Wî got ku guhertin di dawiyê de di bersiva faktorên "aborî" de hatin ku bi şêwazên jiyanê yên guncantir ji bo sûdwergirtina ji cîh û axê re têkildar bûn, dema ku Doktor Booth diyar kir ku: "Zor e ku em zanibin gelo her du pêlên guhertinên genetîkî tiştek hevpar hebûn, ji ber ku ew du cûreyên guhertinên pir cûda ne. Tê texmînkirin ku ew di hin aliyan de encama hilweşînekê di nifûsê de ne, lê sedemên pêşniyarkirî ji bo her du rewşan cûda ne, ji ber vê yekê dibe ku tevahiya mesele tenê tesaduf be."

Têbînî:

Wêneya jor: Malpera Stonehenge ya kevnar.

Wêneyên jêrîn ji çepê ber bi rastê ve:

Ji nû ve avakirina jineke Serdema Neolîtîk li herêma Sussex. Taybetmendiyên vê jinê taybetmendiyên Kurdistanî ne. Gelek jinên Kurdistanî yên îro hîn jî dişibin vê jinê ku bav û kalê wan e.

Ji nû ve avakirina "Cheddar Man" ku bavê Brîtanîyên kevnar tê hesibandin.

Agahî ji malpera BBC'yê hatine girtin: https://www.bbc.com/arabic/art-and-culture-47956700