Netewe-Dewlet: Rastiyek Dîrokî û Pêwîstiyek Siberojê ji bo Kurdan

Hewlêr - Kurdistan: Nivîskar Ahmet Önal di nivîseke xwe ya ku di malpera Nêrîna Azad de bi zimanê Tirkî hatiye nivîsandin, di nivîsa xwe ya kûr de balê dikişîne ser girîngiya netewe-dewletê û rexne li nêrîna "serdema netewe-dewletan qediya ye" digire, ku ew vê nêrînê wekî înkarkirina hebûna Kurdan û daxwaza tunekirina wan bi nav dike.

Rêçika Dîrokî ya Şaş û Rêyên Rast:

Önal destnîşan dike ku perspektîfa Ewropî-navendî di dîroka netewe û dewletan de bûye sedema şaşiyên mezin. Ewropayê, ku di warê dewletbûn û netewebûnê de li gorî Mezopotamya, Hindistan, Çîn, Afrîka û Anatolyayê pir derengtir dest bi pêvajoyê kiriye, bi şaşî texmîn kiriye ku dewletên neteweyî bi kapîtalîzmê re derketine holê û bi vî rengî dîroka dewletên neteweyî yên ku ji etnîsîteyê derketine, piştguh kiriye.

Lê belê, Önal dibêje ku lêkolînên entelektûel ên îroyîn li Ewropa û deverên din ên cîhanê vê şaşiyê rast dikin. Ew tekez dike ku netewe û dewlet bi hev re hatine holê û sînordarkirina wan jî dê bi hev re pêk were, ku ev jî pêvajoyeke pir dirêj a dîrokî ye. Lewma, gotina "serdema netewe-dewletan qediya ye" ti bingehekî wê yê rastîn tune.

Rêzgirtina ji Dîroka Kurdan re:

Önal bi taybetî balê dikişîne ser Kurdan û dibêje ku ji bo Kurdan divê dewletbûnên wan ên wekî Mîtanî, Med û Merwanî werin lêkolîn kirin, ji ber ku ev dewlet di heman demê de netewe-dewlet bûn. Nêrîna Ewropî-navendî ya ku neteweyan li gorî pêşketîbûn an derengketîbûna wan di serdema modernîteyê de dabeş dike û neteweyên ku dereng ketine ji neteweyan nahesibîne, nêrîneke şaş û kêm e.

Têkoşîna ji bo Mafên Neteweyî û Aşitiyê:

Önal diyar dike ku netewe-dewlet bi şaristanî, hilberîna zêde û dewletên etnîkî re derketine holê. Ew rexne li nêzîkatiyên ku pêşketinên etnîkî paşguh dikin û pirsgirêka neteweyî bi dewletên yekîtîparêz ên asîmîlasyonîst ên mîna Fransa an jî bi rejîmên faşîst û şoven ên li Tirkiyeyê re dide ber hev. Ew tekez dike ku divê nêzîkatiya pirsgirêka neteweyî bi lêkolînên resen û pêşketinên etnîkî re be.

Önal destnîşan dike ku têkoşîna civakî û şoreş bi xwe pirsgirêka dewlet û têkoşînên desthilatdariyê ye. Ev pêvajo di heman demê de bingehên netewe û civakê jî diguherîne û ber bi pêşerojê ve dibe. Ti rêxistineke siyasî ya ku desthilatdarî û dewletê nake hedef, nikare pêşverû û şoreşger be.

Ew dibêje ku pêşxistina pêşketinên çandî, ramanî û civakî bi veqetandina ji bûyera neteweyî ne mimkun e. Ji ber vê yekê, damezrandin, temsîlkirin, pêşketin, wekhevî, hiqûq û entegrasyona neteweyan di nirxên gerdûnî de pir girîng e. Ev pêvajoyeke dîrokî ya dirêj e ku neteweyan digihîne gihîştinê, tevlî civaka navneteweyî dike û wan bi cîhanê re dijî.

Girîngiya Hişmendiya Dîrokî û Civakî:

Önal rexne li kesên ku dibêjin "min a yekem afirandiye" û hebûna netewe bi xwe re dide ber hev, dike. Ew dibêje ku ev nêzîkatî rûbirûyî dîrokeke mezin, hêsanbûn e.

Ew tekez dike ku ji bo ku em îro û pêşeroja xwe analîz bikin, pêdiviya me bi hişmendiya dîrokî, hişmendiya civakî, hişmendiya neteweyî û hişmendiya dewletî heye. Ev bi lêkolîn û nîqaşkirina derketin û veguherînên mirovahî, xwezayê, zindiyan, çandan, neteweyan û dewletan pêk tê.

Önal dawiya nivîsa xwe bi gotina "Gotina 'serdema netewe-dewletan qediya ye' ji bo Kurdan, gotina 'Kurd tune ne û heke hebin jî bila tune bibin!' ye." Pêkhatina mafên neteweyî yên wekhevî û temsîlkirina neteweyan wekî dewlet di qada navneteweyî de mimkun e. Bi peydakirina rewşeke wisa adilane, aştî û aramî dikare were cîhan û ji bo me. Ew dibêje ku bêyî paqijkirina ji polîtîkayên înkar, asîmîlasyon û qirkirinê aştî û aramî çênabe.