Cemedanî, Sembola Nasnameya Neteweyî û Berxwedanê

Nivîskar Hamid M. Ali, di gotareke xwe ya bi sernavê "Ji germiya hilbijartinan dûr" de, balê dikişîne ser girîngiya cemedanî (camadanî), cemadanê an jî mişkî di cil û bergên Kurdî de û tekez dike ku ew hunerek taybet e ku divê bê parastin. Ew bang li Parlamentoya Kurdistanê dike ku ji bo parastina resenatiya çanda Kurdî, bi taybetî cil û bergên kevneşopî, qanûnên guncaw derxîne.

Hamid M. Ali destnîşan dike ku girêdana cemadanî û mişkî ne tenê kinc e, lê hunerek taybet e ku hostatî û zanînê dixwaze. Ew bi bîr tîne ku mamê wî (Seyîd Mehmûd) digot, "Birayê min Mihemed Elî –mebesta wî bavê wî ye– serwênekî gelekî xweşik digire." Ali dibêje, pêlavên Kurdî yên mêran bêyî cemadanî an mişkîyek xweşik, û cilên Kurdî yên jinan bêyî serpoş û terek xweşik, ne temam in û bi rêkûpêk xuya nakin.

Ciyawazî û Rengên Cemadanî û Mişkî li Herêmên Kurdistanê

Nivîskar Ali balê dikişîne ser ciyawaziyên herêmî û diyar dike ku li Başûrê Kurdistanê û li Rojhilatê Kurdistanê, girêdana cemedanî û mişkî zêdetir belav e. Lê belê, bi mixabinî li Bakur û Rojava, ji ber rewşa siyasî, kêm cilên Kurdî tên li xwe kirin û cemedanî û mişkî kêm xuya dikin. Li Bakur, zêdetir kesên pîr kulavan li serê xwe dikin.

Nivîskar anî ziman ku her herêm, dewer û carinan eşîrek li Kurdistanê, di girêdana cemedanî û mişkî de xwedî şêwaz û stîlek taybet in. Mînak, li parêzgeha Hewlêrê gelek şêweyên girêdana cemedanî hene û dibe ku li Deşta Hewlêrê jî ne heman şêwaz be. Herwiha li deverên Silêmanî, Helebce û Şarezorê heta Germiyanê cûrbecûr şêweyên girêdana cemedanî hene, û li Behdînanê jî ne hemû bi heman awayî cemedanî digirin.

Rengên cemedanî û mişkiyan jî ji hev cuda ne. Piraniya wan reş in, ku ew jî çend cureyên wê hene wek reşa tarî, navîn, vekirî û qehweyî. Cemedanîya sor bi taybetî ya Barzaniyan e, lê carinan kesên din jî wê li xwe dikin. Mişkî jî bi rengên xwe yên cuda balê dikişîne; kesk û şîn ên têkel ku wekî 'Dawûdbegî' tê naskirin, herwiha sorê vekirî û rengên neftî an gewrên vekirî jî hene. Ji bilî cemedanî, mişkî xwedî pîvanên cuda ye: metroyî, metroyî û nîv û dû metroyî.

Bang ji bo Parastina Çand û Nasnameyê

Hamid M. Ali tekez dike ku ji ber ku Kurdan tu carî dewleta xwe nebûye û nîne, her dem ziman û çanda wan di bin metirsiyê de maye. Ji ber vê yekê, ew bang li Parlamentoya Kurdistanê dike ku –eger bi awayekî azad û serbixwe kar bike– qanûnên taybet û guncaw derxîne ji bo parastina taybetmendî û resenatiya çanda gelê Kurdistanê, di nav de cil û bergên wan ên kevneşopî. Ev pêngav, wekî ku Ali dibêje, dê di domandina nasnameya Kurdî de roleke girîng bilîze.

Nasnameya Çandî û Kevneşopî:

Beşek ji Cil û Bergên Neteweyî: Cemedanî, di çanda Kurdî de ji bo mêran wekî serpoşek kevneşopî tê dîtin û beşek bingehîn a cil û bergên neteweyî yên Kurdî ye. Pêlavên Kurdî bêyî wê, yan jî cilên jinan bêyî serpoş, wekî "netemam" têne hesibandin.

Nîşana Mêranî û Rûmetê: Di civaka kevneşopî de, lixwekirina cemedanîyê nîşana mêranî, rûmet, giranî û kesayetiyek bi hêz û xurt bû.

Hunerek Taybet: Wekî ku Hamid M. Ali jî destnîşan dike, girêdana cemedaniyê "hunereke" taybet e ku hostatî û zanînê dixwaze. Her şêwazek girêdanê dikare behsa paşxaneya herêmî an eşîrî bike.

Nasnameya Neteweyî û Berxwedan:

Sembola Kurdbûnê: Di nebûna dewletek serbixwe de, hêmanên çandî yên mîna cemedanî, ziman û folklor, dibin sembolên xurt ên nasnameya neteweyî. Ew nîşan dide ku kesek Kurd e û bi çand û mîrasa xwe ve girêdayî ye.

Berxwedana Bêdeng li hember Asîmîlasyonê: Di demên ku çanda Kurdî di bin zexta asîmîlasyonê de ye, cemedanî, semboleke bê deng ya berxwedanê ye. Ew wekî ziman û çand û çîrokên ku dihatin vegotin, dibin kelehên berxwedana bêdeng. Ew parastina nasnameyê ji destwerdanên derve temsîl dike.

Cûdahiya Herêmî û Eşîrî:

Nîşaneya Dever û Eşîran: Hamid M. Ali balê dikişîne ser ku her herêm, dewer û carinan jî eşîrek li Kurdistanê, di girêdan û rengên cemadanî û mişkî de xwedî "destûr û stîlek taybet" in. Mînak, şêweyên girêdana li Hewlêrê, Silêmaniyê, Behdînanê ji hev cuda ne. Ev yek dibe nîşanek ji bo nasîna mirov ji kîjan herêm an eşîrê ye.

Rengên Taybet: Rengên cemedanî jî xwedî wate ne:

Reş: Rengê herî berbelav e û li piraniya herêman tê dîtin. Cureyên reşa tarî, navîn, vekirî û qehweyî hene.

Sor: Bi taybetî bi malbata Barzanî û Partiya Demokrat a Kurdistanê (PDK) ve tê girêdan. Ew dibe sembola şehîdî, xwîn, berxwedan, cesaret û serokatiyê.

Kesk û Şîn (mînak Dawûdbegî): Rengek din e ku bi navê "Dawûdbegî" tê naskirin, ku kesk û şîn têkel e. Dibe ku ev reng jî bi hin eşîr an herêman ve girêdayî be. Rengên kesk û şîn di çanda Kurdî de bi gelemperî bi xwezayê, jiyanê û aramiyê ve têne girêdan.

Armancên Praktîkî:

Parastina Serî: Cemedanî di heman demê de ji bo parastina serî ji tavê, sermayê, baranê, tozê û tiştên din ên derve tê bikar anîn.

Bikaranîna pir cûreyî: Dikare di rewşên hewcedarî de wekî destmal, bendik, an jî ji bo hilgirtina tiştên biçûk were bikar anîn.

Rola Dîrokî û Siyasî:

Sembola Pêşmerge: Di dîroka Kurd de, pêşmerge û şervanan her dem cemedanî li xwe kirine, û ew bûye sembola têkoşîn û fedekariya wan.

Hevgirtin: Di demên dijwar de, lixwekirina cemedanîyê di navbera Kurdan de hesta hevgirtinê zêde kiriye.