Kurdên Anatoliya Navîn

Kurdê Hemê
Min bihîstibû ku Kurd li Anatoliya Navîn jî dijîn; lê dikarim bibêjim ku yekemîn nêzîkbûna min bi wan re di salên 1970yî de li Enqereyê, di dema xwendekariya min a li Mülkiyeyê, dest pê kir. Ez û çend hevalên xwe li xanîyekî xwendekaran, ku li kêleka (yurdê) Amedê li taxa Emekê bû, dima. Ez yek ji rêvebirên Komeleya Amedê jî bûm, ku yurd pê ve girêdayî bû. Her sibeh dema ku min ji Emekê diçû û dihat dibistanê li Cebecî; me taksiyên dolmuş ên Enqereyê yên 7-8 kesî yên navdar tercîh dikirin. Di wan rojan de (1974) min yekem car Mehmetê Kurd ê ji Kırşehirê nas kir. Wî ji min re got ku ew jî Kurd e dema zanî ez ji Amedê me, û me dest bi axaftina Kurdî kir. Piştre em bûn heval. Di hevdîtînên me yên paşîn de, min her car neçar ma ku pere bidim wî û me sohbetên xwe yên Kurdî-Tirkî li ser rê domand.
Di van rojan de, pirtûka Rohat Alakom ya "Kurdên Anatoliya Navîn" di destê min de ye, ku ev demeke dirêj e li ser refika pirtûkên min disekine û li benda dora xwe ya xwendinê ye. Pirtûka Rohat berê ji hêla weşanxaneya APECê ya li Stockholm, Swêdê ve hatibû çapkirin. Li Tirkiyeyê jî, Evrensel Basım Yayım çapa wê ya nû, guhertî û berfirehkirî çap kiriye. Bi baweriya min, weşanxaneyê baş kiriye ku ev pirtûka xweş bi xwendevanan re daye nasandin.
Dema behsa Kurdan tê kirin, di vî welatî de her tim ew kesên ku li rojhilat û başûrê rojhilatê Anatolyayê dijîn têne zanîn. Ew qas tê zanîn ku, dema em dibêjin "Herêm", ji aliyê Kurdan ve her tim erdnîgariya Rojhilat û Başûrê Rojhilat tê fêmkirin. Lê belê, ku Kurd li Anatoliya Navîn jî dijîn, pir nayê zanîn. Yên ku dizanin jî, mixabin, bi çembera teng re sînordar dimînin!
Rohat Alakom ê delal ev karê dijwar bi ser xistiye. Hem bi nasnameya xwe ya lêkolîner du caran çûye herêmê û cih û war geriyaye, hem jî bi lêkolînek çavkaniyan a berfireh xebata "Kurdên Anatoliya Navîn" amade kiriye. Çavkaniya pirtûkê ya ku ji 275 têbiniyan pêk tê û Bîbliyografya Kurdên Anatoliya Navîn a ku ji nêzîkî 200 navên berheman pêk tê, ji bo kesên ku bi vê qadê re eleqedar in xwedî taybetmendiyek cûda ye. Wekî din, wêneyên ji albûmên malbatan ku li dawiya pirtûkê hatine zêdekirin jî dewlemendiyek dîtbarî ya cûda li pirtûkê zêde kirine.
Kurd cara yekem di dema Yavuz Sultan Selim de li Anatoliya Navîn hatin bicîhkirin (rûpel 20). Û tê gotin ku cotkarên sereke yên bizinên Enqereyê Kurdên ku di wê serdemê de hatibûn bicîhkirin bûn (rûpel 20). Di Defterên Tahrîrê yên Enqereyê yên sala 1463an de gundên Kurdan hatine dîtin, ev jî ji aliyê nivîskar ve tê gotin (rûpel 34).
George Perrot, ku di navbera salên 1861-72an de li Anatoliya Navîn lêkolîn kir, li ser Kurdên Haymanayê nivîsî. Perrot, bi rêya wergêrekî ji Xarpêtê, bi Kurdên wir re li hev kir û diyar kir ku "Kurdên herêmê ji bilî Kurdî tu zimanekî din nizanin." Perrot ji wan pirsî, "Kengê hatine vir (Anatoliya Navîn)?" Kurdên pîr bersiv dan ku "Çend nifş berê hatine." Perrot lê zêde kir ku; "ew nifşên ku li pey hev hatine vir (Anatoliya Navîn), mîna pelên payîzê yên ku diweşin û belav dibin winda bûne, şopek li dû xwe nehiştine." (rûpel 22)
Pirtûka Rohat Alakom, ku cih dide vegotina George Perrot, min bir ber vegotinên kalekî Amedî ku min berî demekê ji bo xebateke dîroka devkî pê re hevpeyvîn kiribû, di derbarê sirgûna wî ya li Konyayê de. Ew vegotin bi zarokekî ve girêdayî ye ku di sirgûnê de li Konyayê ji dayik bûye û dema hîn di dibistana seretayî de bû, rojekê li derdora Konyayê, li taxek derve, kesên ku bi zimanê wan (Kurdî) diaxifin dibîne û bi şaşwazî bi bavê xwe re parve dike. Zarok li Konyayê, di cihê sirgûnê de, bi Kurdî dibêje: "Bavo! Ma em bi Kurdî diaxivin! Min li vir (li Konyayê) yên ku bi Kurdî diaxivin dîtin, li vir jî hene." Bavê wî dibêje "Erê, ew Kurdên Anatoliya Navîn in."
Min gelek tiştên ku min nizanibû hîm bûn. Di pirtûka Rohat de gelek kesayetiyên rengîn jî hene ku piraniya we nas dikin. Kesayetiyên girîng ên wekî rojnamevan Abbas Güçlü, şaredarê berê yê Stenbolê Bedrettin Dalan, rojnamevan Selahattin Duman, mamosteyê satrancê û parlementerê berê Emrehan Halıcı jî wekî Kurdên Anatoliya Navîn di nav rûpelên pirtûkê de derbas dibin. Çîrokên hinek ji wan jî hene.
Em spasiya birêz Kurdê Heme dikin ku ev agahdariya hêja li ser pirtûka Kurdên Anatoliya Navîn ji me re parve kiriye.