Çaman: Divê Tirkiye Ji Demokrasiya Kurdan Sûd Werbigre

Di nîqaşeke televîzyonî ya vê dawiyê de, Profesorê Zanîngehê Dr. M. Efe Çaman û Erkam Tûfan, li ser dînamîkên siyaseta Rojhilata Navîn, têkoşîna Kurdan a ji bo statûyê û bandora polîtîkayên Tirkiyeyê yên li herêmê, nîqaşeke germ kirin. Prof. Çaman bi taybetî li ser hişmendiya Kurdan a demokratîk û hewcedariya Tirkiyeyê ya fêrbûna ji wan, rawestiya.

Kurdan li Rojava Modela Demokrasiyê Nîşan Dan

Prof. Dr. M. Efe Çaman di destpêka axaftina xwe de destnîşan kir ku Kurdan li Rojava (bakurê Sûriyeyê) di navbera şer û kaosê de 'tiştekî pir awarte' pêk anîn. Çaman got: "Binêrin, Kurdan li Rojava tiştekî pir awarte kirin. Ger di wê hawîrdora şer a Sûriyeyê de, komek din a etnîkî bi qasî Kurdan xwedî hêz bûya, wê çi kiribûya? Wê hemû hêmanên din ên etnîkî yên li wir bişopanda û paqijiya etnîkî bikira, û herêmeke %100 Kurdî ava bikira." Lê belê, Prof. Çaman bal kişand ser ku Kurdan ev yek nekirine, û ev helwesta wan wekî nîşana 'hişmendiya demokrasî, rêzgirtina mafên mirovan, û ne bikaranîna hêzê bi xerabî' binav kir. Wî anî ziman ku ev 'krîtereke pir girîng' û 'ewlehiyeke mezin' e ji bo pêşeroja Rojhilata Navîn.

Tirkiye Divê Ji Dîrokê Ders Bigire

Prof. Çaman, rexneyên giran li Tirkiyeyê kir ku ji vê modela Kurdan fêr nebûye û siyaseta xwe naguhere. Çaman bi xemgînî wiha got: "Em nikarîbûn vê yekê li Anatoliyê bikin, mixabin. Milyonek û nîv Ermenî li kû ne, hevalno? Milyonek Rûm li kû ne? Suryanî li kû ne? Ev hemû mirov di destpêka salên 1920an de li Tirkiyeyê bûn. Çima me hewl da ku navên Kurdan bi darê zorê biguherînin? Çima navên cihan, navên gundan me kirin Tirkî?"

Li gorî Prof. Çaman, têkoşîna Kurdî hin pîvanên ku berê li Rojhilata Navîn tune bûn, aniye holê û ev yek hemû gelan neçar kiriye ku 'jimnastîka mejî' bikin û xwe biguherînin. Wî ev pêşketin wekî 'pir erênî' binav kir û pirsî gelo gelên din jî nikarin ji vê yekê sûd bigirin. Wî mînaka Sûriyeyeke demokratîk da, ku tê de Kurd jî xwedî maf bin û ev yek dikare bibe mînak ji bo Iraq, Tirkiye û Îranê.

Kurd Bê Dost in û Ji Qerta Siyasetê Bûnê Westiyane

Prof. Çaman di axaftina xwe de rewşa Kurdan li Rojhilata Navîn wekî 'bê dost' şîrove kir. Wî got, "Kurd li Rojhilata Navîn bê dost in. Kurd li Rojhilata Navîn westiyane ku her dem bibin qerta di destê kesên din de." Çaman anî ziman ku Kurd dixwazin bibin hêmaneke sereke. Li gorî Prof. Çaman, hevdîtinên di navbera Kurdan û hêzên curbicur de, wekî hevdîtinên Mazlûm Ebdî bi Culanî re, ne ji ber hezkirinê, lê ji ber mecburiyetê ye ku ew statûyê bidest bixin. "Kurd ne ewqas sade ne ku karekterê kujerên li hemberî wan nizanibin. Ew jî dizanin ku nayê bawer kirin." Çaman got ku siyasetên Rojhilata Navîn 'zemîneke şemitok' e û Kurd ji bo bidestxistina statûyeke destûrî an jî avakirina pêkhateyeke federal, eger pêwîst be, 'bi şeytan re jî bazirganiyê dikin'.

Rastiyên Dîrokî û Demografîk: Kurdistan ne 'Komara Erebî' ye

Prof. Çaman tekez kir ku Kurd sedsalek e ku ji bo dewleta xwe têdikoşin. Wî got, "Tevlîheviyeke Erebî ya mezin heye, dema dewletên Erebî li hev kom dibin, mîna Neteweyên Yekbûyî, gelek alên wan hene. Qada ku xwediyê wê ne 1.7 milyon kîlometre çargoşe ye. Lêbelê, Kurdan dewletek wan tune ye, yek jî tune ye."

Wî bal kişand ser girîngiya rastiyên demografîk û dîrokî. "Sûriye 'Komara Erebî' şaş e, 'Kurdistan' rast e." Wî anî ziman ku nifûsa Kurdan nêzîkî 30 milyon e, dema ku nifûsa Çeçenan 20 hezar û ya Bosnakên li Tirkiyeyê jî 1 milyon e. "Biborin, demografîk tiştekî wisa ye, divê demografîk were ber çavan." Wî herwiha destnîşan kir ku Kurd gelê resen ê herêmê ne, lê Ereb paşê hatine. "Ereb piştî sedsala 8an û 9an dest bi bicihbûnê kirin li Mezopotamya, Anatolya û bakurê Afrîkayê. Ereb wekî hêzeke kolonyal hatin wir." Wî anî ziman ku Erebên li Sûriyeyê û Erebên li Erebistana Siûdî di wateya etnîkî de tu yekbûnên wan tune ne, hem ji aliyê fenotîpîk û hem jî ji aliyê zimanî ve, ew 'ji asîmîlasyona zimanî' derbas bûne.

Plana Erdogan Têk Çû: Pêşeroja Federal a Kurdan Neçar e

Prof. Çaman îdia kir ku 'plana Erdogan a Sûriyeyê têk çûye' û Tirkiye hewl dide ku rastiyên li erdê înkar bike. Wî got, "Tirkiye divê nêrînên xwe yên der barê Sûriyeyê de biguherîne. Li Sûriyeyê rastiyeke Kurdî heye." Wî da zanîn ku çawa ku li Iraqê herêmeke federal a Kurdistanê ava bûye, bi heman awayî, herêma Kurdî ya li Sûriyeyê jî dê bibe hêmaneke federal di nava Sûriyeyê de. "Herêma Kurdî ya li Sûriyeyê jî dê ber bi Kurdistana Sûriyeyê ve biguhere, ku bibe hêmaneke federal di nava Sûriyeyê de. Tirkiye çi bike jî, heta bi devê xwe balindeyan bigire jî, ne mimkin e ku vê rastiyê biguherîne."

Prof. Çaman bi mînakeke zarokekî ku destê xwe li sobeya germ dixe, helwesta Tirkiyeyê şîrove kir. Wî got, "Tirkiye mîna wî zarokî ye ku çar-pênc, deh-bîst caran destê xwe dide sobeyê, lê dîsa jî fêm nake ku dê destê wî bişewite." Wî tekez kir ku heya Tirkiye nêrîna xwe ya li ser Sûriyeyê, Iraqê û herêmên Kurdî neguherîne, serkeftin ne mimkun e.