Govenda Kurdan bi Erdoğan re

Prof. Dr. Mehmet Efe Çaman di nivîsên xwe yên bi sernavê "Dansa Kurdan bi Erdoğan re" de analîzek berfireh pêşkêş dike li ser pêvajoya danûstandinên siyasî yên di navbera rejîma Serokomar Erdogan û siyaseta Kurd de. Ev pêvajo, ku hûrgiliyên wê ji raya giştî re nepenî ne, ji bo pêşeroja Tirkiyeyê û Rojhilata Navîn xwedî girîngiyek mezin e. Çaman pênc xalên sereke yên van danûstandinan destnîşan dike: Lêborîn (Efû), Mîsogerî, Reform, Avakirina Kurd li Sûriyeyê, û Bendewariyên Erdoğan.

Çekdanîna PKK û Rola Öcalan

Vekişîna PKK ji têkoşîna çekdarî, ku daxwaza bingehîn a rejîmê bû, gaveke siyasî ya girîng bû. Her çend rejîm bi fermî PKK'ê wekî aktorek siyasî nas neke jî, gotûbêjên bi Abdullah Öcalan re nîşan dide ku ev yek tenê li ser kaxezê maye. Veguhertina helwesta Devlet Bahçelî, serokê MHP'ê yê ultra-neteweperest, ku Öcalan wekî "rêberê damezrîner" bi nav kir, şikestinek di paradîgmaya dewletê ya 100 salî de nîşan dide. Çaman destnîşan dike ku dibe ku "dewleta kûr" Bahçelî hilbijartibe da ku vê guherînê li cem bingeha neteweperest qebûl bike. Serbestberdana Öcalan û girtiyên din ên PKK'ê li ber çavan e, û meşrûiyeta Öcalan bi biryara wî ya ji bo bêçekbûna PKK'ê zêde bûye.

Bendewariyên Erdoğan û Stratejiya Kurdan

Çaman bi pirsa ku çima pêvajoyeke çareseriyê ya duyemîn di serdema otorîtertirîn a Tirkiyeyê de dest pê kir, dest bi analîza bendewariyên Erdoğan dike. Pêvajoya çareseriyê ya yekemîn di sala 2013an de, piştî skandalên gendeliyê, ji aliyê Erdoğan ve hatibû qedexekirin. Ji bo parastina desthilatdariya xwe û astengkirina dozên dadwerî, Erdoğan li peymanek bi "dewleta kûr" re geriya. Şertên vê peymanê ev bûn: Terikandina rêya Yekîtiya Ewropayê, tunekirina Tevgera Gulen û bidawîkirina "vebûna Kurdî". Erdogan bi destên qels van şertan qebûl kir û polîtîkayên tund ên salên 1990an li dijî Kurdan dubare kir. Ev yek bû sedema topbarankirina navendên sivîlan, girtina parlamenterên Kurd û şaredaran.

Kurdan ji vê pêvajoyê dersên girîng girtin. Wan fêm kir ku li Tirkiyeyê, çareseriyên li ser bingeha demokratîkbûn û serweriya hiqûqê naxebitin. Li şûna wê, divê ew li ser hevsengiya hêzan bilîzin. Zêdetirî %12 dengên Kurdan, ji bo Erdoğan, ku nikare desthilatdariyê winda bike ji ber rîska dozên xiyanetê, pir girîng in. Qelsbûna MHP û "dewleta kûr" jî Erdoğan neçar kir ku li piştgiriya Kurdan bigere. Stratejiya Kurdan ev e ku Erdogan bi xwe ve girêdayî bihêlin, ne ku li ser garantiyên destûrî yên ku rejîm li wan nasekine, bisekinin.

Plana Islahatê ya Rojhilatî û Pêwîstiya Reforman

Çaman her wiha behsa "Plana Islahatê ya Rojhilatî" dike, ku nêzîkatiya dewleta Tirk a 100 salî ya li hember Kurdan pêk tîne – înkarkirina hebûn, nasname, ziman û çanda wan. Vê polîtîkayê, mîna ya li hember Ermenî, Rum û Suryanîyan, armanc kir ku neteweyek homojen were avakirin. Çaman balê dikişîne ser guhertinên destûrî yên bingehîn ên ku ji bo naskirina nasnameya Kurdî, ziman û mafên otonomiyê, di nav de perwerdehiyê jî, pêwîst in. Ev tê wateya avahiyek nenavendî, hetta federal.

Rola Kurdên Sûriyeyê

Di derbarê Rojavayê Kurdistanê de, Çaman destnîşan dike ku mîna Kurdistana Iraqê, Kurdên Sûriyeyê jî bûne "dijminê derve" ji bo Tirkiyeyê. Tirkiye ji avakirina rêveberiyeke xweser li Sûriyeyê ditirse, ji ber ku ev yek dikare bibe modelek ji bo Kurdên Tirkiyeyê. Pêşniyara Erdoğan ku "pirsgirêka hundir çareser bikin, lê dest ji Kurdistana Sûriyeyê berdin" ji aliyê siyaseta Kurd ve nayê qebûlkirin, ji ber ku ew zanin ku ger hêza wan nebe Şam dê wan tune bike.

Encam û Bandorên Pêvajoyê

Pêvajo gelekî nazik e. Lêbelê, hewcedariya Erdoğan a domdar a bi desthilatdariyê re, bingehek zexm dide berdewamiya wê. Di encamê de, Erdogan dê bêtir bibe otokrat. Öcalan dê ji zindanê derkeve û Kurd dê hin mafên destûrî bi dest bixin. Her çend ew ji pêbaweriya rejîmê ne bawer bin jî, ev dê wan di qada navneteweyî de xurt bike û bingehek hiqûqî-siyasî ya nû ji wan re peyda bike. Çaman amaje dike ku Tirkiye bi vê lîstikê winda dike, ji ber ku paradîgmaya serweriya Tirk tê şikandin. Di dema piştî Erdoğan de, Kurd dê xwediyê avantajê bin û dê karibin senaryoyek veqetînê ya ku di qada navneteweyî de ciddî bê girtin, bi cih bînin. Pêşeroja Komara Tirkiyeyê bi vê lîstikê ve girêdayî ye.