Li Tîloyê Bûyera Ronahiya Rojê ya Dîrokî

Sêrt - Bakurê Kurdistanê: 21ê Îlona 2025 – Bûyera ronahiya rojê ya bi sedsalan e li navçeya Tîloyê ya Sêrtê ya Bakurê Kurdistanê, ku her sal dubare dibe û xwedî girîngiyeke mezin a manewî û zanistî ye, bi daxwaziya Walîtiya Sêrtê û bi belgefîlmek nû bi teknolojiya zîrekiya çêkirî (AI) hatî hilberandin, careke din kete rojevê. Welatiyên li seranserê Bakurê Kurdistanê û Anatolya yê, ji bo tevlîbûna vê çalakiyê hatine vexwendin.

Walîtiya Sêrtê, bi daxuyaniyekê bal kişand ser bûyera ronahiya rojê ya ku di her salê de ronahiya rastiyê tîne li ser kevirên Tîloyê. Di daxuyaniyê de hat gotin, "Tîrêjên yekem ên rojê, bi sedsalan e dikevin ser kevirên Tîloyê… Tîrêjeke rojê ku ji nav wan keviran diherike, li ser ronahiya dilên bi zanistê hatine şûştin vedibe. Li vir ronahiya rastiyê, mîna sirekê ku ji ezmên dadikeve erdê, her sal ji nû ve çêdibe."

Ev bûyer, ku di nav gel de wekî "manewiyat bi zanistê re, dil bi hişê re digihêje hev" tê binavkirin, xelkê herêma Tîloyê wekî cihê ku "evîn û biratî bi sedsalan e tê de şîn bûne" dide nasîn. Daxuyanî destnîşan dike ku di her bûyereke ronahiyê de tê bîra mirovan ku tevî sîwanê ronahî heye, tevî cudahiyê yekîtî heye û her weha heqîqetek heye ku ji demê derbas dibe.

Gotina dîrokî ya Îbrahîm Heqî, "Ez Çi Li Wê Tîrêjên Rojê Ku Li Ser Serê Mamosteyê Min Ronî Neke, Bikim?" jî di daxuyaniyê de cih girt, ku girîngiya manewî ya vê çalakiyê bêtir ronî dike.

Di heman demê de, Midûriyeta Çapemeniyê ya Walîtiya Sêrtê ragihand ku wan belgefîlmek taybet li ser "Bûyera Ronahiya Rojê" bi karanîna teknolojiyên zîrekiya çêkirî (AI) hilberandiye. Ev belgefîlm tê payîn ku dîroka dewlemend û girîngiya vê diyardeya xwezayî bi awayekî berfireh ji gel re bê pêşandan.

Ev çalakî, ku wekî kombûneke dîrokî ya ji bo çand û manewiyata herêmê tê dîtin, ji bo geştiyariya herêmê jî girîngiyeke mezin hildigire. Tê çaverêkirin ku bi hezaran kes ji bo dîtin û tecrûbekirina vê diyardeya bêhempa biherikin Tîloya bajarê Sêrtê.

Bûyera Rojê ya li Tîloyê çi ye?

Têgeha "Bûyera Rojê" bi taybetî bûyereke dîrokî û astronomîk e ku li Tîloya Sêrtê, li Bakurê Kurdistanê, pêk tê.

Ev bûyer bi kurtasî, di serê her salê de, dema ku roj derdikeve, tîrêjên rojê yên yekem ji paceyeke li ser dîwarê keleha Tîloyê, ya ku ji aliyê zanyareke bi navê Îbrahîm Heqî ve hatiye çêkirin, diherikin. Ev tîrêj, ne bi awayekî rasterast, lê bi alîkariya sîstemeke ronahiyê, bi riya neynik û bircan, dikevin ser serê gora mamosteyê wî, Îsmaîl Faqîrullah.

Çima ev bûyer girîng e?

Girîngiya Zanistî û Astronomîk: Îbrahîm Heqî, ku zanyarekî mezin bû, berî bi sedsalan ev sîstema ronahiyê bi awayekî hestiyar sêwirandiye û dizayn kiriye da ku di rojeke taybetî ya salê de, ronahiya rojê bi ser gorîna mamosteyê wî de bikeve. Ev yek nîşan dide ku di wê demê de zanist û astronomî bi çi asteke bilind hatine bikaranîn. Ew berhemeke endezyarî û stêrknasî ya bêhempa ye.

Girîngiya Manewî û Felsefî: Gotina "Ez Çi Li Wê Tîrêjên Rojê Ku Li Ser Serê Mamosteyê Min Ronî Neke, Bikim?" ya Îbrahîm Heqî girêdana wî ya kûr bi mamosteyê wî û zanistê re nîşan dide. Ev gotin û ev bûyer, peyameke li ser hurmet, heqîqet û ronahiyê dide. Ew semboleke yekbûna zanist, manewiyat û evînê ye.

Girîngiya Çandî û Tûrîzmê: Her sal di wê rojê de, bi hezaran kes ji bo şahidîkirina vê bûyerê serdana Tîloyê dikin. Ew bûye kelecanek çandî û geştiyarî ku bala gelek kesan dikişîne ser dîroka dewlemend û sirên herêmê.

Bi kurtasî, "Bûyera Rojê" li Tîloyê ne tenê diyardeyeke xwezayî ye, lê ew encama xebata zanistî ya berfireh, semboleke manewî û navendek ji bo kombûna çandî ye.

21ê Adarê Newrozê (Hevsengiya Biharê): Di vê rojê de, dema ku roj biharê dest pê dike û dikeve nîvkada bakur, tîrêjên rojê yên yekem bi riya sîstema taybet a Îbrahîm Heqî bi ser gora mamosteyê wî de dikevin.

21ê Îlonê (Hevsengiya Payîzê): Di vê rojê de jî, dema ku roj ji nîvkada bakur derdikeve û payîz dest pê dike, careke din tîrêjên rojê yên yekem bi heman awayî bi ser gorîna mamosteyê wî de dikevin.

Çima van her du rojan?

Ev yek nîşan dide ku sîstema astronomîkî ya Îbrahîm Heqî, çiqasî hesas û jêhatî hatiye çêkirin. Hevsengî (equinox) ew xalên taybetî yên di rêgeza rojê de ne ku roj li ser xeta ekvatorê disekine û dema roj û şevê li seranserê cîhanê hema hema wek hev dibe.