Hevpeyvîneke taybet bi Mela Mistefa Barzanî re ya sala 1958

Dema em behsa Barzan dikin, em behsa berxwedan û şoreşgeriya neteweyekê dikin, ku Barzan her tim kanîya ruhê xebat û têkoşînê bûye. Ew dibistana Kurdayetiyê, berevanîkirin û pabendbûna bi ol, hezkirina niştiman, rêzgirtina li mafên mirovan, mafên ajalan û jîngehê ye. Berî ku Neteweyên Yekbûyî û rêxistinên mafên mirovan hebin, Barzan û rêbaza Barzanî pêşeng bûne, lewma heta niha jî, ji serdema nemir Şêx Ebdulselam Barzanî ve, bingeha Kurdayetî û şoreşan e.

Ew dever zêdetirî 16 caran ji aliyê rejîmên Iraqê ve hatiye şewitandin û xelkê wê koçber bûne, ji bilî şoreşên Barzanî ku Şêx Ehmedê Nemir û Mistefa Barzaniyê Nemir serkêşiya wan kirine.

Di nav wan koma belgeyên ku min ji arşîva neteweyî ya Brîtanyayê bi dest xistine, min du pirtûk li ser şoreşên Barzanî wergerandine zimanê Erebî. Tişta ku cihê balkêşiyê ye di wan belgeyan de ku dijminekî sersexet ê Îngilîzan li dijî Barzan nivîsandiye, ji min re derket holê ku wan bi hesteke niştimanperwerî, baweriya bi Xwedayê mezin û hêviyên gel ew şoreş pêk anîne. Tişta ku herî zêde bala min kişand, kêmbûna çekdar û çekên Barzaniyan li hemberî dijminan bû, lê digel vê yekê jî wan serkeftin bi dest xistine, ji ber ku baweriya wan bi rastî û dadweriya doza wan a rewa hebû. Dema ku Barzaniyan firokeyek têk birin, firokevan û alîkarê wî wekî dîl girtin, ji ber xirabbûna rewşa wan a tenduristiyê, cenabê Şêx Ehmed daxwaza bijîşkekî artêşa Îngilîzan ji wan re kir li ser baregeha Bilê. Ev yek helbet ji hesta baweriya bi Xwedê û mirovahiyê tê. Karê duyem ê ku bala min kişand ew bû ku Îngilîzan 1500 rûpî dabûn Şêx Ehmed û 500 rûpî jî ji bo her yek ji Mela Mistefa Barzanî û Şêx Mihemed Sadiq, lê wan red kiribû ku pereyan wergirin û dev ji xebata Kurdayetî û niştimanperweriyê berdin. Ev Barzan e û dê her serbilind bimîne.

Li vir em vê hevpeyvîna cenabê Mela Mistefa Barzaniyê Nemir pêşkêş dikin, ku di kovara El - Iraq - hejmar 1, roja Duşemê 8 ê Kanûna Yekem a sala 1958 an de hatiye weşandin.

Mistefa Barzanî, serkirdeyê azad, hûrgiliyên karesatê ji "El - Iraq" re vedibêje: Karesatek bû û ji karesatekê wêdetir, ew rûreştirîn reftar, sîtemkarî û çewsandina berbiçav bû. Karesatek ku tê de dilsozî û nirxê welatiyên neteweyekê bûne qurbanî, ji ber xemsarî û bêqîmetiya desthilatdaran û xwîna wan bêperwa hate rijandin û ruhê wan ê bêguneh û pak di nav qîrîn û zingîna fîşekan, qîrîna bombeyan û bahoza firokeyan de winda bû.

Karesatek ku bûyerên wê yên bi xwîn li beşekî hêja yê Iraqa me ya delal qewimîn. Tu li ser çavkaniya karesatê dipirsî, li sedemên wê digerî û li hincetên wê dikolî, lê tu nagihîjî tiştekî ku di girîngiyê de wekhev be bi encamên ciddî yên ku jê derketine. Hemû tişta ku tê zanîn, ji têgihiştineke şaş a desthilatdaran ji bo daxwazên hin welatiyan ji bo sadetirîn pêdiviyên jiyanê pêk tê. Her wiha got: Em welatî ne û em dixwazin li welatê xwe bijîn wekî ku divê mirov têde bijîn.

Ev yek ji bo qureyên di bin kolonyalîzmê de gelek bû û wan bi hesin û agir û paşê bi dar, zîndan, girtin û awarekirinê bersiva wan daxwazên rewa dan. Ev rûpeleke bi xwîn e û rastiyeke tijî êş e ku siyaseta rejîma bi kîn û têkçûyî nîşan dide, ku El - Iraq îro di zincîreyek rastî û agahiyan de wê eşkere dike û li ser rastiyeke tirsnak di derbarê karesata Barzan de li pey hev diweşîne.

Wan bi xemsarî û bi dûrketina ji heybeta dewletê û serweriya yasayê, hincet ji bo tawanên xwe anîn. Wan digot komekê yasa şikandiye û ewlehî binpê kiriye, lewma heq dikin ku bêne sizakirin. Û siza çi bû? Pêşveçûneke çekdarî û baraneke fîşek û bombeyan û her amûreke sîtem û hovîtiyê. Wan navê "şoreşgerên xerabkar" li berevanên sîtemlêkirî kirin û bi derewan îddîa kirin ku ew ji yasayê derketine.

Encam ew bû ku yên ku berevanî li rûmeta xwe dikirin, neçar man koç bikin û warê xwe biterikînin, û bi awayekî demkî perdeya tirsnaktirîn karesatê girtin.

Ew di sala 1946 an de bû, û devera stemlêkirî jî Barzan bû, di çarçoveya qezaya Hewlêrê de. Yên ku ji aliyê rejîmê ve hatin çewsandin, êşandin û koçberkirin, birayên me yên azad ên Barzanî bûn.

Ji sala 1946 an heta 14 ê Tîrmeha 1958 an, karesata Barzan di wijdana me de zindî ma û ji bo her çavî diyar bû.

Tiştek nikare rojê tarî bike û divê rastî eşkere bibin, her çiqas dem dirêj bibe jî. Şoreşa nemir a 14 ê Tîrmehê hat û refên azadiyan piştî zêdetirî diwanzdeh salan koçberbûnê vegeriyan welatê xwe.

Kesên azad vegeriyan da ku ji serî heta dawî mijarên karesatê ji welatiyên xwe re vebêjin û hemû çav li pêşengê karwanê geriyan, ku ala niştimanperweriyê li wir mabû, lehengê azad, Mistefa Barzanî, ew stûna ku hêviyên şer li dora wê dizivirîn û dawiya wê di destê wî de bû.

Vê kovarê hevpeyvînek bi serkirdeyê mezin Barzanî re kir û jê xwest ku karesatê bi welatiyan re parve bike, û bi eşkereyî, wan rastiyan derxe holê. Tevî fikarên zêde yên leheng û dema wî ya teng, wî bi dilovanî ev bîranîn pêşkêşî "El - Iraq" kirin. Wî got: "Ez çawa dest bi axaftina xwe ya li ser doza Barzan bikim? Wan rastiya wê têkdan, buxtan û bêbextiyê li me kirin û me bi hemû tiştên ku em hest bi bêgunehiya xwe dikin, tawanbar kirin."

"Wan got em şoreşgerên serhildêr in, lê em ne şoreşgerên serhildêr bûn. Wan got em xerabkar in, lê em ne xerabkar bûn. Wan got em parêzvanên duberekiyê bûn, lê em ne wisa ne, Xwedê şahidê vê yekê ye. Wan her tişt li ser me got û her tawanek li me bar kirin, lê wan tiştek di derbarê rastî û realîteyê de negot."

"Ne ecêb e ku ew di niştimanperwerî û duristiya me de bi guman bin, me tawanbar dikin û hewl didin nav û dengê me li cem welatiyên me reş bikin. Wan sîtem li me kirin, bi hovîtî bi me re muamele kirin û di reftara xwe ya bi me re hemû adet, kevneşopî û yasayên xwe binpê kirin. Pêdiviya wan bi çend hincetan heye da ku wan bixin ber çavên gel, ew gelê ku em xelkê vî welatî ne û em bi rastî jî beşek ji wan in."

"Di destpêkê de ez dixwazim delîlên pêwîst ji welatiyan re pêşkêş bikim ku cewhera rastîn a me wekî Barzaniyan nîşan bide, paşê ez hukmê ji wan re dihêlim. Em welatiyên dilsoz ên vî welatî bûn û dimînin, ku gorên bav û kalên me tê de ne. Tiştek di cîhanê de tune ye ku bikaribe dilê me ji hezkirina vî welatî û dilsoziya me ji bo wî sar bike. Hemû karên ku heta karesat qewimî û em neçar man koç bikin, ji bo berjewendiya welatê me bûn, ji serî heta binî, û ji bo hemû welatiyan bûn, ev jî delîl e."

Cenabê Barzaniyê Nemir di wê hevpeyvînê de behsa sala 1931 ê dike ku Îngilîzan bi hêzên xwe yên Asûrî re li gundê (Bilê) di çarçoveya parêzgeha Mûsilê de bi cih bûbûn. "Ji nişka ve me bihîst ku Muteserif (parêzgar) hatiye Akrê da ku Şêx Ehmed Barzanî, ku birayê min ê mezin e, di derbarê mijareke girîng de ji nêz ve bibîne."

"Birayê min ez şandim da ku ez wî bibînim û dema min ew dît, wî hin mijar bi min re gotûbêj kirin û di bersivê de min ji Muteserif re got ku bi berçavgirtina hebûna birayê min ê mezin Şêx Ehmed, divê ez wî li ser mijareke wiha agahdar bikim. Her wiha ez ê şîreta wan kesên ku di nav me de biryarên rast didin wergirim, lewma ez ê mijarê pêşkêşî birayê xwe bikim û em ê we li ser biryara dawî agahdar bikin. Ez vegeriyam cem birayê xwe û min gotinên Muteserif jê re vegotin û got, tirsa min heye ku ev pîlanek be û mebest jê kişandina me nav rewşeke nexwestî ye, lewma divê em di vê mijarê de bi sebir û hedar bin."

Barzaniyê Nemir di berdewamiya hevpeyvînê de dibêje: "Dema me daxwaza derxistina dagirkeran kir, ku divê ew vê deverê vala bikin, min bi xwe fermandarê Îngilîzan ji wê biryara ku me dabû agahdar kir û jê re got: Em li vir in."

"Em di derxistina Îngilîzan de ji wî beşê welatê xwe serketî bûn, û li şûna wan hêzên Iraqî hatin bicihkirin, ku me bi kêfxweşî pêşwaziya wan kir. Ma ev ne bes e ku em cewhera xwe ya rastîn û rastiya armancên xwe eşkere bikin? Ez hukmê ji welatiyan û dîrokê re dihêlim."

Di derbarê wan zehmetî û koçberbûna ku piştî vê yekê me kişand, hûrgiliyên wê dê li pey de werin.

Amadekirin û Werger: Şêrko Hebîb