Steve Biko ji Bo Rewşenbîrên Kurd Çima Girîngtir e Lê Nayê Dîtin?
Gotara Fexriya Adsay: Steve Biko ji Bo Rewşenbîrên Kurd Çima Girîngtir e Lê Nayê Dîtin?
Diyarbekir - Kurdistan: Nivîskar û lêkolîner Fexriya Adsay, di gotara xwe ya bi sernavê “Çima Frantz Fanon ne Steve Biko?” de ku di kovara Zarema de hatiye weşandin (30 Îlon 2025), lêkolînek kûr li ser cudahiya pêşwaziya du ramanwerên giring ên dijî-kolonyal, Frantz Fanon û Steve Biko, di navbera rewşenbîrên Kurd de dike. Adsay angaşt dike ku tevî navdariya Fanon, ramanên Biko ji bo têkoşîna Kurd a îro, bi taybetî li Bakurê Kurdistanê, girîngtir û hemdemî ne, lê mixabin kêm têne naskirin û nîqaşkirin.
Bandora Fanon di Salên 90î de
Li gor Adsay, di salên 1990î de, dema ku li Bakurê Kurdistanê şerê çekdarî gihîştibû lûtkeya xwe, teoriyên Frantz Fanon (1925-1961) yên li ser şîdeta dijî mêtingeriyê, ku di berhema wî ya navdar "Yeryüzünün Lanetlileri" (Lanetiyên Rûyê Erdê) de hatibûn îfadekirin, ji bo xwênerên Kurd çavkaniyeke giring a îlhamê bû. Navdariya wî bi pêşgotina dirêj a Jean-Paul Sartre re, ku şîdeta bindestan rewa dikir, zêdetir bû. Adsay diyar dike ku Îsmaîl Beşikçî di kitêba xwe ya "Uluslararası Sömürge Kürdistan" (1990) de, êrîşa PKK’ê ya 15’ê Tebaxa 1984an wek "yekemîn gule" ya hişyariya neteweyî pênase kiribû, û ev pênaseya bi îlhama Fanon, di wan salan de roleke mezin di naskirina Fanon de lîst.
Steve Biko û Girîngiya Wî ya Nedîtî
Lê belê Steve Biko (1946-1977), çalakvanê dijî apartheidê yê Afrîkaya Başûr, ku berhema wî ya sereke "Siyah Bilinci" (Hişmendiya Reş) di sala 2014an de bi tirkî hat wergerandin, li gorî Adsay, kêm hat naskirin û nirxandin. Adsay dibêje, tevî ku Biko ji aliyê fikrî ve xwendekarê Fanon bû jî, wî ramanên xwe ber bi merhaleyeke nû ve bir. Biko, di salên 1960î de, rexneyên tûj li lîberal û marksîstên spî digirt ku ew çiqasî li dijî apartheidê bin jî, nikaribûn bibin hevalbendên rastîn ji bo reşikan, ji ber îmtiyazên spîbûnê yên wan. Biko bi zelalî digot: "Di vê entegrasyonê de yên dipeyivin spî ne, reş tenê li wan guhdarî dikin." Wî israr dikir ku reş divê xwe bi xwe bi awayekî serbixwe bi rêxistin bikin.
Valahiya Teorîk a Kurdistanê ya Piştî 2000î
Adsay angaşt dike ku girîngiya Biko ji bo valahiya teorîk a Bakurê Kurdistanê ya piştî salên 2000î, ku şerê çekdarî hêdî hêdî bêencam dimîne û beşdariya çep, lîberal û kemalîstên tirk di siyaseta legal a kurd de zêde dibe, pir mezin e. Ew dibêje, di vê serdemê de, li şûna rewakirina şîdeta li dijî dewleta serdest, pêwîstiya dijderketina li serdestiya çepgir, lîberal û kemalîstên tirk li ser siyaseta Kurd derket pêş. Kitêba Biko tam di vê serdemê de, dema ku siyaseta "tirkbûn" û entegrasyonê cih digirt û nasnameya Kurdbûnê dihat bêqîmetkirin, derket.
Kêmbûna Xwe-Baweriya Epîstemîk a Rewşenbîrên Kurd
Li gor Adsay, sedema sereke ya kêmnasîna Biko, ji ber "hewcedariyê" û "kêmbûna xwe-baweriya epîstemîk" a piraniya xwende û ehlê qelemê yên Kurd e. Ew îdia dike ku rewşenbîrên Kurd, ji ber ku xwe nêzî civata çepgir û lîberalên tirk dibînin, nexwestin ku serdestiya tirkan a li ser siyaseta Kurd problematîze bikin û li ser alternatîfan bifikirin. Adsay, di vê çarçoveyê de, balê dikişîne ser îstifakirina Aimé Césaire (mamosteyê Fanon) ji Partiya Komunîst a Fransayê di sala 1956an de, ku wî li dijî "gerdûnheziya sistok" û pêwîstiya "tekbûna" gelên ne-spî derketibû. Her wiha rexneyên Fanon û Albert Memmi yên li ser helwesta çepgirên neteweyên serdest jî kêm hatine nîqaşkirin.
Adsay her wiha diyar dike ku li Bakurê Kurdistanê, ji ber ku siyaseta serdest nasnameya neteweyî bêqîmet dike, gelek rewşenbîrên Kurd jî ji babetên wekî netewebûn, neteweperwerî û nasnameya kolektîf dûr disekinin, tevî ku Fanon bixwe girîngiya van mijaran bi hûrgilî analîz kiriye. Ew vê rewşê wek "zaroktiya" rewşenbîrên Kurd bi nav dike, yên ku mîna zarokekî li benda hezkirina diya xwe be, çavê xwe li nav tirkan digerînin da ku mexdûriyeta wan bibînin.
Mîsyona Nifşê Nû
Nivîskar gotara xwe bi gotinên Fanon diqedîne: "Her nifş lazim e misyona xwe kifş bike, paşê lazim e an wê misyonê bîne cî an îxanetê lê bike." Adsay bawer dike ku ev nifşa Kurd hîn jî li misyona xwe digere û diêşe, lê lêgerîneke bi hêz dikare afirîner be û rê li ber guhertinên mezin veke. Bi vê yekê, civata Kurd dikare ji zaroktiyê derkeve û ber bi kamilbûnê ve here, mîratek mîna ya Steve Biko li dû xwe bihêle.
Amadekar: Rizgar Botanî
