Şerîf Paşa: Rêwîtiya Neteweperweriya Kurdî û Dersên Dîrokî

Hewlêr - Kurdistan: Belgefîlma kurt a bi navê "1919 – Kurdekî Tenê Li Parîsê: Şerîf Paşa", ku ji aliyê Îbrahîm Xelîl Baran ve di 21'ê Sibata 2021'an de li ser kanala YouTube hate weşandin, jiyan û têkoşîna siyasetmedarê Kurd ê girîng Şerîf Paşa û tevgera neteweyî ya Kurdî di serdema dawî ya Împaratoriya Osmanî û salên destpêkê yên Komara Tirkiyeyê de ronî dike. Vîdeo bi baldarî li ser dilşikestinên Şerîf Paşa yên di siyaseta navneteweyî û navxweyî de disekine, ku ew bû sedema jiyaneke bi bandor û dûr mayîna ji welatê xwe.

Kariyerek Bilind û Neteweperwer

Şerîf Paşa, kurê serokê Şûraya Dewletê ya Osmanî Xendanîzade Kurd Seîd, bi perwerdehiyek berbiçav dest bi kariyera xwe ya dewletî kir. Piştî qedandina Lîseya Galatasarayê û Akademiya Leşkerî ya Saint Cyr li Fransa, wekî fermanber ket qesra Siltan. Kariyera wî ya leşkerî û dîplomatîk, ku wî wekî balyozê leşkerî li Bruksel û Parîsê domand, zû pêş ket. Lêbelê, ji ber ku bû yek ji rêberên rikeberên li dijî Siltan, di sala 1908'an de wekî balyozê Stokholmê hate tayînkirin da ku ji Stenbolê dûr bikeve. Dema ku bi Îttîhad û Teraqî re têkilî danî, ev yek jî bi tayînkirina wî bo Madridê wekî balyoz bi dawî bû, lê wî ji vê wezîfeyê îstifa kir.

Piştî rûniştina mecbûrî li Parîs û Monte-Carlo, bi îlankirina Meşrûtiyetê re Şerîf Paşa vegeriya Stenbolê. Lê destpêkirina polîtîkayên nijadperestî yên Tirk ji aliyê Îttîhadçiyan ve, wî hişt ku ji kar îstifa bike û ji bo têkoşîna li dijî wan, partiyeke bi navê "Islahat-î Esasiye" ava bike. Wî wekî yek ji damezrînerên Cemiyeta Teawun û Teraqî ya Kurd, bi israr xwest ku doza neteweyî ya Kurd bê fêmkirin û polîtîkayeke neteweperwer bê şopandin. Ji sala 1908'an û pê ve di xebatên Kurdan de roleke çalak lîst, ku ev yek di dema hilweşîna Împaratoriya Osmanî de hê girîngtir bû.

Dîplomasiya Kurdî li Parîsê û Nexşeya Kurdistanê

Di dema Şerê Cîhanî yê Yekem de (1914-1918), Şerîf Paşa yek ji wan kêm siyasetmedaran bû ku rewşa xerab a Împaratoriya Osmanî fam kir û hewl da ku derfetên dîplomatîk ji bo Kurdan biafirîne. Di Kanûna 1918'an de, wî bi hêzên keşfê yên Brîtanî re têkilî danî û hewl da ku ji bo Kurdistanek serbixwe peymanek çêbike. Herwiha, di Hezîrana 1918'an de bi Sir Percy Cox re hevkariyek dualî pêşniyar kir ji bo avakirina Kurdistanek serbixwe ku bi Deryaya Navîn ve girêdayî be.

Gihîştina wî ya herî bilind di 16'ê Çileya 1919'an de bû, dema ku ew wekî delegeya Osmanî beşdarî Konferansa Aştiyê ya Parîsê bû. Di rûniştina yekem de, wî bi tevgera xwe ya wêrek, ji delegeya Osmanî îstifa kir û xwe wekî nûnerê Kurdan û Kurdistanê îlan kir. Wî Memorandum on the Claims of the Kurd People pêşkêş kir û xwest ku mafên Kurdan ên azadî û serxwebûnê bêne naskirin. Pêşniyarên komîteya wî di nav xwe de xweseriya berfireh ji bo Kurdistanê, lezdarkirina qanûnên ji bo mafên Kurdan, û berdewamiya Kurdan wekî beşek ji Împaratoriya Osmanî û dilsoziya bi Xelîfe-Siltan re digirt. Wî hewl da ku bi Ermeniyan re jî tifaqekê bike û anî ziman ku pirsgirêkek di navbera Kurd û Ermeniyan de tune.

Bertekên Tirk û Dubendiyên Kurdî: Dîrok Xwe Dubare Dike

Têkoşîna Şerîf Paşa ya ji bo neteweperweriya Kurdî rastî bertekên tund ên Tirk hat. Di sala 1913'an de hewla suîqestê li dijî wî hate kirin û di sala 1914'an de bi hinceta tevlêbûna di kuştina Serokwezîrê Osmanî Mehmûd Şewket Paşa de, gıyaben bi îdamê hate cezakirin. Hikumeta Tirk, ji bo ku pêşiya hewldanên Şerîf Paşa bigire, bi awayekî çalak propagandaya dij-Kurdî belav kir û heta ku li Kurdistanê komeleyên "Vilayat-ı Şarkiye Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti" damezrandin da ku Kurdan ji Şerîf Paşa dûr bixînin.

Vîdeo balê dikişîne ser dubendiyên navxweyî yên Kurdan jî. Di dema Konferansa Aştiyê ya Parîsê de, Şerîf Paşa ji ber nakokiyên di navbera komên wekî Bitlîsî, Silêmanî û Eşîrên Cizîrê de, nekarî piştgiriyek berfireh bi dest bixe. Vê rewşê, tevî zextên Îttîhadçiyan, Şerîf Paşa neçar kir ku ji konferansê vekişe.

Vîdeo bi peyamek bihêz diqede: "Dîrok ajalek e ku xwe dubare dike." Şerîf Paşa bi dilşikestî jiyana xwe ji dest da, lê polîtîkayên ku li dijî wî hatin meşandin, di dîroka Kurdan de bi berdewamî hatin dubarekirin. Mînak, piştî Şerê Cîhanî yê Duyem û derbasbûna Tirkiyeyê bo sîstema pir-partîtî, Kurd ji nû ve hatin nav sîstema siyasî ya Tirkiyeyê. Lêbelê, ev yek her dem bi manîpulasyon û tepisandinê re bû, wek nimûne:

Şêx Mehmûdê Berzencî: Hikumeta Enqereyê, ji bo ku pêşiya dewleteke Kurdî ya Brîtanî li Iraqê bigire, bi Ozdemîr Paşa re têkilî danî da ku Şêx Mehmûdê Berzencî razî bike, lê di encamê de nakokiyên navxweyî derketin.

Komara Agirî û Serhildana Şêx Seîd: Tevî serhildanên mezin ên wekî Serhildana Şêx Seîd û Komara Agirî, Kurdên ku di van serhildanan de cih girtibûn, an hatin cezakirin an jî ji bo berjewendiyên dewletê hatin bikaranîn.

"Pakêtên Demokratîk" û Pêvajoya Aştiyê: Di salên 1990'an û bi taybetî di dema "pêvajoya aştiyê" de, Hikûmeta Tirk bi "pakêtên demokratîk" hewl da ku Kurdan razî bike, lê di dawiyê de ev jî bi zext û şîdetê bi dawî bû, ku ev yek di encamên "xendekan" de bi eşkereyî xuya bû.

Şerîf Paşa, ku di navbera salên 1908-1919'an de bi berpirsiyariyeke mezin û bi tenê li Parîsê ji bo damezrandina dewleteke Kurdî hewl da, bi dawî bû ku ji Kurdan û ji Kurdistanê dûr bimîne. Dîroka wî, dersên girîng ji bo tevgera neteweyî ya Kurdî vedibêje, ku pêwîst e Kurd ji manîpulasyonên dewletên herêmî û navneteweyî hişyar bin û dubendiyên xwe yên navxweyî çareser bikin da ku xewna Şerîf Paşa û bi hezaran Kurdên din pêk bînin.