Beşekî Girîng Ji Dîroka Kurdistanê

Hewlêr, Kurdistan – Dîroka Kurdistanê tijî ye bi berxwedan û têkoşînên gelê Kurd ji bo serxwebûn û parastina hebûna xwe li hemberî hêzên cîran ên mezin. Di nav van bûyerên dîrokî de, şerekî taybet heye ku di nîvê sedsala 15an (nêzîkî sala 1450 PZ) de di navbera Mîrnişîna Kurdî ya Malikîşî, ku bi navê Bilbas jî dihat nasîn, û Mîrnişîna Tirkmenî ya Zulkadir de qewimî. Ev şer, ne tenê girîngiya siyasî û leşkerî ya mîrnişînên Kurdî di wê serdemê de nîşan dide, lê di heman demê de çanda berxwedana wan jî ronî dike.

Mîrnişîna Zulkadir: Hêzeke Tirkmenî ya Navdar

Mîrnişîna Zulkadir yek ji wan mîrnişînên Tirkmen ên herî bihêz bû ku piştî hilweşîna Împaratoriya Selçûqî li Anatolyayê derket holê. Paytexta vê mîrnişînê bajarê Elbistan bû, ku di nav devera Mereşê de cih digirt. Zulkadir di şerên desthilatdariyê yên domdar ên li Anatolya û Mezopotamyaya Bakur de roleke girîng dilîst.

Mîrnişîna Malikîşî (Bilbas): Dilê Kurdistanê di Serdema Navîn de

Mîrnişîna Kurdî ya Malikîşî, ku carinan wekî "Mîrnişîna Kurdistanê" jî dihat binavkirin, di Serdema Navîn de yek ji bihêztirîn dewletên Kurdan bû. Paytexta wê bajarê Çemişgezek bû ku îro dikeve nav sinorên Dêrsimê li Bakurê Kurdistanê. Kokên vê mîrnişînê digihîjin qebîla Hazarbanî ya bi hêz. Di bin serokatiya Paşa Melikşah di sedsala 11an de, Malikîşî sînorên xwe berfireh kiribû û 34 kele û 16 bajar xistibû nav desthilatdariya xwe. Mala Bilbasan ji Paşa Ebûl-Hecce Musak, kurê rêberê Kurd ê efsanewî Paşa Çako Hazarbanî, dihat.

Sedemên Şer û Destpêka Pevçûnê

Di nîveka sedsala 15an de, Malikîşî ji aliyê El-Melîk el-Adil Şêx Hesen Beg Bilbas ve dihat rêvebirin, ku ew neviyê rêberên mezin ên Hazarbanî bû. Di heman serdemê de, Malikîşî bi hêzeke din a Tirkmen a bihêz, Aq Qoyunlû, di bin serokatiya Uzun Hesen de, di şer de bû. Vê rewşê fersendek da Mîrnişîna Zulkadir, ku di bin serokatiya Paşa Silêman bin Mihemed Zulkadirî de bû, da ku êrîşî Malikîşî bike. Sedema sereke ya vê êrîşê, nakokiya li ser kontrolkirina kelehên Qûrak û Weraq bû.

Pêngava Leşkerî û Serketina Kurdan

Paşa Silêman Zulkadirî bi artêşek mezin ku ji 30,000 leşkerên Tirkmen pêk dihat, ber bi navenda Mîrnişîna Malikîşî ve meşiya. Şêx Hesen Beg Bilbas, piştî şêwira bi mîr û serokên xwe yên leşkerî re, biryar da ku hêzên xwe parve bike: Beşek ji hêzan ji bo berdewamkirina şerê li dijî Aq Qoyunlû li deşta Safan a nêzîkî Çewlîgê hatin şandin, û beşa din jî ber bi artêşa Zulkadir ve hatin bicihkirin.

Piştî pênc rojên şerên dijwar û berxwedaneke mezin, hêzên Kurdî yên Malikîşî karîbûn leşkerên Tirkmen ên Zulkadir têk bibin. Paşa Silêman neçar ma ku paşve bikişe bo keleha Xarpêtê. Di heman demê de, Malikîşî karîbû pozîsyonên xwe li hember Aq Qoyunlû jî biparêze, ku ev yek nîşana hêz û berxwedana wan a bêhempa bû.

Encam û Girîngiya Şerê Dîrokî

Ev şer nîşan dide ku Mîrnişîna Kurdî ya Malikîşî (Bilbas) têra xwe bihêz bû ku di heman demê de welatê xwe li hember du hêzên mezin biparêze: Aq Qoyunlû, ku yek ji hêzên leşkerî yên herî bitirs bû di herêmê de, û Mîrnişîna Zulkadir, ku artêşek mezin kom kiribû. Ev bûyer şahidiyê li ser girîngiya Malikîşî wekî aktorekî sereke yê desthilatdariya Kurdî di dîroka herêmê de dike û di heman demê de hêz û yekîtiya Kurdan di wan serdeman de destnîşan dike.

Çavkanî:

Kitab-i Diyarbekriyeh, ji aliyê Ebû Bekir Tehranî ve

Şerefname, ji aliyê Şerefxanê Bidlîsî ve

Tarîx Erbil

Subh el-A'şa