Prensesa Kurd Xanzad û Mîreka Mîrgeha Kurdî ya Soranê

Xanzad, Mîreka Soranê, bi stratejî û vîzyoneke mezin hukum kir, mîrateyên çandî, siyasî û mîmarî li pey xwe hişt.

Di dîroka dirêj a neteweya Kurd de, gelek jin wek leheng, rêber û sembolên berxwedanê derketine pêş. Navên wan wek stêrkên geş di bîranînên Kurdan de dijîn. Di nav wan de, Xanzad, Mîreka Soranê, cihekî taybetî digire. Wê ne tenê di dawiya sedsala 16'an de Mîrgeha Soranê birêve bir, lê di heman demê de mîrateyeke zanîn, wêrekî û destkeftiyên çandî jî li pey xwe hişt ku îro jî mirovan teşwîq dike.

Xanzad keça Şaqulî Beg bû, kurê Suleyman Beg, û neviya Mîr Seîd Beg ê Soranê bû. Di nîvê salên 1500'î de ji dayik bû, ew piştî ku trajediya malbata wê girt, rabû ser hukum. Birayê wê li Bexdayê ji aliyê zilamekî çekdar ê bi navê Leşkerî ve hat jehrîkirin. Xanzad, nexwest ku ev sûc û tawan bê bersiv bimîne, bi destê xwe kar kir. Wê bi zîrekî ya Leşkerî û zilamên wî bi behaneya rêwresmên zewacê vexwendin Soranê, û bi mêvanperwerî pêşwazî li wan kir. Piştî ku ew bi cî bûn, wê plana xwe pêk anî û ew kuştin, tola birayê xwe hilda û desthilatdariya xwe mîsoger kir.

Ji keleha xwe ya ku tenê 22 kîlometre dûrî Hewlêrê bû, Xanzad heft salan, heta mirina xwe ya di sala 1597'an de, Mîrgeha Soranê birêve bir. Di vê serdemê de, wê jîrî û jêhatiya siyasî ya awarte nîşan da. Li şûna ku bi mîrgehên cîran re bikeve şerên giran, wê rêyek aramiyê hilbijart, û bi avahîsazî, perwerdehiyê û piştgirîya olî mîrektiya xwe xurt kir.

Qeydên dîrokî gelek berhemên wê di serdema wê de destnîşan dikin. Wê keleh, mizgeft, dibistan û odeyên xwendina Quranê da çêkirin, ku gelek ji wan îro jî bi şopên xwe xuya ne. Di nav yên herî girîng de Keleha Xanzadê ya di navbera Pîrmam û Hewlêrê de, dîwarên kevnar û nexşên keviran yên Çiyayê Herîrê, û xendekên leşkerî yên li herêma Herîrê hene. Ew her weha ji bo pêşxistina saziyên olî li gundên wekî Mawan û ji bo damezrandina cihên bêhnvedanê û cihên çandî li Şeqlawe, Hîran, Çiyayê Sefîn û Batasê tê bîranîn. Van projeyan vîzyona wê ya tevlihevkirina berevaniyê bi jiyana çandî û giyanî re nîşan dida, û hem ewlehî û hem jî pêşkeftina gelê xwe mîsoger dikir.

Mîrgeha Soranê bi xwe, ku ji sala 1399 heta 1835'an dom kir, yek ji dewletên Kurdî yên herî bi nav û deng ên serdema xwe bû. Her çend wê pir dereng di sala 1816'an de serxwebûna xwe îlan kir, û di sala 1835'an de ket destê Osmaniyan, serdema Xanzadê ya berê yek ji beşên wê yên herî aram bû. Ew ji wê demê ve di helbestên Kurdî, pirtûkên dîrokê û heta di lîstikan de jî hatiye bi bîranîn, û wê wek rêbereka siyasî û hêma û semboleke çandî destnîşan dikin.

Tiştê ku çîroka Xanzadê balkêş dike, ne tenê wêrekiya wê ya di tola birayê xwe de, lê di heman demê de jêhatiya wê ya di birêvebirina bi jîrî de ye. Ewê xwe ji pevçûnên bêserûber dûr xist, li şûna wê xwe dispêrî stratejî, pêşbînî û plansaziyeke baldar. Jiyana wê nîşan dide ku jinên Kurd di dîrokê de ne tenê alîgir bûn, lê di heman demê de desthilatdar, avahîsaz û biryarder bûn ku qedera gelê xwe birêve dibirin.

Îro, mîrata wê hîn jî zindî ye. Peykerek Xanzadê li Herîrê ye, û li gor kevneşop dîrokzanên deverê dibêje ku gora wê, li gel gora birayê wê ye. Zêdetirî çar sedsalan şûnda, ew wek sembola rûmeta Kurdî û mînakeke mayînde ya rêberî, hêz û vîzyonê dimîne.