نەریتی ئادیناوەر: سەرۆک نێچیرڤان بارزانی و سەقامگیریی ناوچەیی

 مایکڵ ئی جەی فیلیپس / وانەبێژ لە بەشی فەرەنسی لە زانکۆی سەلاحەدین

و: پرێس ئین

لە ماوەی هەفتەی ڕابردوودا، سەرۆک نێچیرڤان بارزانی سەردانی بەغدا و تارانی کرد، وەک بەشێک لە کاری بەردەوامی دیپلۆماسی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەکانی دیکە.

سەرەتا بەشداریی لە کۆنگرەی ٣٤ی کۆمکاری عەرەبی کرد لە بەغدا لە ڕۆژی ١٧ی ئایار، کە لە سەرووی کارنامەکەیدا جەنگی نێوان ئیسرائیل و غەززە گفتوگۆ دەکرا. بارودۆخی لوبنانیش بابەتێکی گرنگی دیکە بوو. بەم پێیە، عێراق بەشداریی لە دوو سندوقی ٢٠ ملیۆن دۆلاریدا دەکات - یەکێکیان بۆ ئاوەدانکردنەوەی غەززە و دووەمیان بۆ لوبنان. خاڵێکی گرنگی دیکە لە نێوان ئامادەبوواندا بڕیاری ئەم دواییەی ویلایەتە یەکگرتووەکان بوو بە سەرۆکایەتیی دۆناڵد ترامپ بۆ هەڵگرتنی گەمارۆ دێرینەکان لەسەر ئەو وڵاتە، هەروەها ڕاگەیاندنی ئەوەی کە دەبێت دەوڵەتێک لەسەر بنەمای هاووڵاتیبوون، مافە دیموکراتیەکان و پابەندبوون بە دەستوورەکەی بنیات بنرێت.

پاشان سەرۆک نێچیرڤان بارزانی سەردانی ئێرانی کرد، بۆ بەشداریکردن لە کۆنفرانسی دیالۆگی تاران لە ڕۆژانی ١٧ بۆ ١٩ی ئایار، لە پاڵ وەزیری دەرەوەی عێراق فوئاد حسێن کە ئەویش بەشدار بوو. لە میانەی کۆنفرانسەکەدا بە ڕۆژنامەنووسانی ڕاگەیاند کە "کۆماری ئیسلامیی ئێران یەکەم وڵات بوو کە بە گوڕوتینەوە هەڵمەتی لەناوبردنی گروپی تیرۆریستی داعشی بەرپا کرد." هەروەها ئاماژەی بەوە کرد کە پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و تاران لە بەرزبوونەوەدان، دوای کۆتا سەردانی سەرۆککۆماری ئێران، مەسعود پزیشکیان، بۆ هەرێمی کوردستان. کۆبوونەوەیەکی دیکەی ئاستبەرز بەم زووانە لە پارێزگای کوردستانی ئێران ئەنجام دەدرێت.

بەردەوام بوو لە لێدوانە دیپلۆماسیەکانی و وتی: "ئێمە ڕێگە نادەین هەرێمی کوردستان ببێتە سەرچاوەی مەترسی بۆ ئێران. ئێمە پێشکەوتنی باشمان لە بوارەکانی ئاسایشدا کردووە، و بە ڕوونی ڕایدەگەیەنین کە خاکی هەرێمی کوردستان نابێتە سەرچاوەی هەڕەشە بۆ ئێران."

هەتا ساڵانی دوایی، پەیوەندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستانی عێراق و ئێران تا ڕادەیەک ئاڵۆز بوون، بەهۆی هێرشەکانی تاران بۆ سەر گروپەکانی ئۆپۆزسیۆنی کوردی لە دەرەوەی وڵات و هەندێک هێرشی موشەکی بۆ سەر هەرێمی کوردستان، بەتایبەتی هەولێر، ڕوویان دا. بۆ ئەم مەبەستە، عێراق و ئێران ڕێککەوتننامەیەکیان لە مانگی ئازاری ٢٠٢٣دا واژۆ کرد کە ئەوەی یەکەمیان پابەند دەکات بە چەککردنی گروپەکانی ئۆپۆزسیۆنی کوردی و توندکردنی ئاسایش لە درێژایی سنووری مێژوویی نێوان هەردوو وڵات. ئەمەش واتای ئەوە بوو کە گروپەکانی ئۆپۆزسیۆنی کوردی لە ئێران دەستیان کرد بە دوورکەوتنەوە لە بنکەکانیان لە ناوچەی سلێمانی.

سەردانی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی بۆ تاران گرنگ بوو، چونکە بە وتەی وتەبێژی سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان دلشاد شەهاب، پیشانی دەدات کە چۆن "قۆناغێکی نوێ" لە پەیوەندییەکانی نێوان هەولێر و تاران بە تەواوەتی دەستی پێکردووە؛ قۆناغێک کە تێیدا هەرێمی کوردستانی عێراق "قۆناغی هەڵەتێگەیشتن لەگەڵ ئێرانی تێپەڕاندووە و ئێستا دەچێتە قۆناغی پەرەپێدانی پەیوەندییەکانەوە." ئەم نموونە دواییانەی دیپلۆماسیی چالاک تەنها دوو نموونەن کە دیدی دیپلۆماسی سەرۆک نێچیرڤان بارزانی پیشان دەدەن، کە دەکرێت وەک دیدێک پێناسە بکرێت کە جەخت لەسەر ئاشتی، دانوستان و دیالۆگ دەکاتەوە نەک ناکۆکی و توندوتیژی. بە بنەڕەتی دیدێکە کە لە بنەماکەیدا جەخت لەسەر سەقامگیری، ڕێزی نێودەوڵەتی و کرانەوەی بیر هەیە، لە ڕێڕەوی نەریتی کەسانی وەک کۆنراد ئادیناوەر.

ئادیناوەر¹، یەکەمین ڕاوێژکاری کۆماری فیدڕاڵی ئەڵمانیا لە ساڵی ١٩٤٩ هەتا ١٩٦٣، کەسێک بوو کە سەرکەوتنی بەدەست هێنا لە پێشخستنی نزیکبوونەوەی نێوان دوژمنە مێژوویەکان، و بەرپرسیار بوو لە چەندین دەستکەوتی دیکەدا بۆ پەیماننامەی ئێلیزێ لە ساڵی ١٩٦٣ کە پەیماننامەیەکی دۆستایەتی بوو لە نێوان دوو وڵات کە بۆ ماوەی چەندین سەدە لەگەڵ یەکتردا ناکۆک بوون. ئادیناوەر بۆ یەکەمجار پێش کۆتایی جەنگی یەکەمی جیهانی ناوبانگی دەرکرد، کاتێک لە ساڵی ١٩١٧ بە دەنگی کۆی گشتی هەڵبژێردرا وەک شارەوانی کۆڵن بۆ ماوەی ١٢ ساڵ. هەروەها باوەڕی بە ڕێگەیەکی فراوان هەبوو بۆ پارتە سیاسیەکەی، دەیویست پارتێک بێت بۆ کاسۆلیک و پرۆتستانتەکان نەک تەنها کاسۆلیک بێت.

دوای جەنگی دووەمی جیهانی، پەیوەندییەکی باشی لەگەڵ هێزەکانی داگیرکاری بەریتانیادا دامەزراند و ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە ئامادەکارییەکانی پەیماننامەی ڕۆما لە ساڵی ١٩٥٧، کە پێشەکیی کۆمەڵەی ئابووریی ئەورووپا و یەکێتی ئەورووپای ئەمڕۆ بوو.

هیوای سەرەکی لەو کاتەدا ئەوە بوو کە یەکگرتنی ئەوروپا یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئاشتبوونەوەی درێژخایەن لە نێوان ئەڵمانیا و فەرەنسا، لەگەڵ دراوسێکانیان، و بەم شێوەیە ئەگەری جەنگی داهاتوو کەم دەکاتەوە. ڕێکەوتن، ئاشتبوونەوە، ئاشتی، و تایبەتمەندییە پەیوەندیدارەکانی دیکە پێوەرەکانی ڕێبازێکی پێگەیشتوون بۆ سیاسەتێکی دەرەوەی مۆدێرنی لێبوردە و گشتگیر کە بایەخ بە دیالۆگ و نزیکبوونەوە دەدات لە بری دوژمنایەتی و ناکۆکی.

ئەم بەهایانە لە کردارەکانی سەرۆک نێچیرڤان بارزانیدا دەبینرێن کە لە ماوەی چەند مانگی ڕابردوودا، بەشداریی لە چەندین کۆبوونەوەی گرنگی نێودەوڵەتیدا کردووە؛ لەوانە کۆنفرانسی ئاسایشی میونیخ (لە مانگی شوبات) و دیداری دیپلۆماسیی ئەنتالیا، (لە مانگی ئادار). لەوێ چاوی بە سەرۆکی نوێی سووریا، ئەحمەد ئەلشەرع کەوت و لە میانەیدا گفتوگۆیان لەسەر داهاتووی سووریا، هەڕەشەی داعش و ئاسایشی ناوچەیی کرد. ئەم جۆرە کۆبوونەوانە پیشانی دەدەن کە سەرۆک نێچیرڤان بارزانی زیاتر وەک کەسێکی جێی متمانە دەناسرێت؛ کەسێک کە دەکرێت پشتی پێ ببەسترێت وەک ئاشتیسازێک هەم لە ناوخۆی عێراق و هەم لەسەر گۆڕەپانی جیهانی.

هەروەها جێگەی تێبینیە کە ئەو نوێنەرایەتی هەموو عێراقی کرد لە پرسەی پاپا فرانسیس لە ڤاتیکان، ئامادەبوونی بەو شێوەیە بەهایەکی زۆری هەبوو لای کەسانی وەک سەرۆک ماکرۆن لە فەرەنسا و ترامپ لە ویلایەتە یەکگرتووەکان کە پەیوەندی دیپلۆماسی و کەسیی نزیکی لەگەڵیاندا هەیە. 

---------------------------

 ¹ کۆنراد ئادیناوەر (١٨٧٦-١٩٦٧) یەکەمین ڕاوێژکاری کۆماری فیدڕاڵی ئەڵمانیا بوو لە ساڵی ١٩٤٩ بۆ ١٩٦٣. وەک ئەندازیاری سەرەکیی دووبارە بنیاتنانەوەی ئەڵمانیای دوای جەنگ و دامەزراندنی یەکێتی ئەورووپا دەناسرێت. ئادیناوەر ناسراوە بە دیپلۆماسیەتی ئاشتیخوازانە و توانای دروستکردنی پەیوەندی ئەرێنیی لەگەڵ وڵاتانی دیکە، بەتایبەتی فەرەنسا، دوای دەیان ساڵ لە دوژمنایەتی. ئادیناوەر ڕێگایەکی نوێی دیپلۆماسیی پیشان دا کە جەختی لەسەر دیالۆگ و ئاشتەوایی دەکردەوە بۆ گەیشتن بە سەقامگیری.