پاشاکانی دۆلار؛ کێ خاوەنی گەورەترین یەدەگی دراوی ئەمریکییە لە جیهاندا؟
لە ساڵی 2025دا، دۆلاری ئەمریکی هێشتا بەبێ رکابەر لەسەر تەختی پاشایەتیی سیستمی دارایی جیهان ماوەتەوە. وەکو دراوی بنەڕەتی بۆ بازرگانیی جیهانی، لە مامەڵەکانی نەوتەوە تاوەکو کڕینی کاڵا ستراتیژییەکان، دۆلار ئەو چەقەیە کە ئابووریی جیهانی لە دەوری دەسووڕێتەوە. لە گەنجینە و ژوورە پارێزراوەکانی بانکە ناوەندییەکانی جیهاندا، یەدەگێکی زەبەلاحی دۆلار وەکو قەڵغانێکی پتەو لە بەرامبەر ناجێگیریی ئابووری و گەردەلوولە داراییەکاندا بەکاردەهێندرێت. ئەم پشتبەستنە تەنیا بابەتێکی ئابووری نییە، بەڵکو رەهەندێکی ستراتیژی و جیۆپۆلەتیکیشی هەیە کە نەخشەی هێزی جیهانی دیاری دەکات.
چین
لە لووتکەی لیستەکەدا، چین وەکو زلهێزێکی بێ رکابەر دەرکەوتووە، کە یەدەگی دراوە بیانییەکەی بە زیاتر لە 3.5 تریلیۆن دۆلار دەخەمڵێندرێت.
ئەم ژمارەیە دەرئەنجامی چەندین دەیەی باڵادەستیی چینە لە بواری هەناردەکردندا، کە بووەتە هۆی کۆبوونەوەی یەدەگێکی بێوێنەی سەروەت و سامانی ئەمریکی.
بۆ بەیجینگ، ئەم دۆلارانە چەکێکی دووسەرەن؛ لە لایەک هۆکارێکی سەرەکییە بۆ سەقامگیرکردنی بەهای یوانی چینی و پاراستنی ئابوورییەکەی لە شۆکە دەرەکییەکان، لە لایەکی دیکەشەوە پشتبەستنێکی ستراتیژی بە ئابووریی ئەمریکا دروست دەکات، کە شرۆڤەکاران بە "تەڵەی دۆلار" ناوی دەبەن.
ژاپۆن
لە دوای چین، ژاپۆن دێت، کە وەکو یەکێک لە گەورەترین ئابووریی جیهان خاوەنی زیاتر لە 1.2 تریلیۆن دۆلار یەدەگە. بۆ تۆکیۆ، ئەم گەنجینەیە هێڵی بەرگریی یەکەمە لە پاراستنی بەهای "یەن"ی ژاپۆنی.
لە کاتێکدا بانکی ناوەندیی ئەمریکا سیاسەتی تووندی نەختینەیی پەیڕەو دەکات و رێژەی سوود بەرز دەکاتەوە، یەن دەکەوێتە ژێر گوشارێکی گەورەوە. لێرەدایە کە بانکی ناوەندیی ژاپۆن بە فرۆشتنی بەشێک لە یەدەگی دۆلارەکەی و کڕینی یەن، دەستوەردان لە بازاڕەکاندا دەکات بۆ رێگری لە دابەزینی زیاتری بەهای دراوەکەی.
سویسرا
لە پلەی سێیەمدا، سویسرا دێت، ئەم وڵاتە بچووکەی زنجیرەچیاکانی ئەلپ، خاوەنی نزیکەی 950 ملیار دۆلارە.
ئەم یەدەگە گەورەیە بەشێکی زۆری بەهۆی ئەوەوە کۆبووەتەوە کە فرانکی سویسری وەکو "پەناگەیەکی ئارام" سەیر دەکرێت. لە کاتی قەیران و ناجێگیرییە جیهانییەکاندا، وەبەرهێنەران پارەکانیان دەکەنە فرانک، ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی بەهای. بۆ رێگری لەمە و پاراستنی توانای کێبڕکێی هەناردەکارانی سویسری، بانکی ناوەندیی سویسرا بەردەوام دەستوەردان دەکات و فرانک دەفرۆشێت و لە بەرامبەردا دراوە بیانییەکان، بەتایبەتی دۆلار، دەکڕێت.
هیندستان
ئەم وڵاتە کە وەکو یەکێک لە خێراترین ئابوورییە گەشەسەندووەکانی جیهان ناسراوە، یەدەگەکەی 650 ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە. بۆ وڵاتێک کە بە شێوەیەکی بەرچاو پشتی بە هاوردەکردنی وزە و بازرگانیی نێودەوڵەتی بەستووە، ئەم یەدەگە وەکو بیمەیەکی ستراتیژی کار دەکات.
بانکی ناوەندیی هیندستان ئەم دۆلارانە بەکاردەهێنێت بۆ کۆنترۆڵکردنی هەڵاوسان، بەرگری لە بەهای رووپیە لە بەرامبەر هەڵبەز و دابەزی بازاڕەکاندا و دڵنیابوون لەوەی کە چەرخی ئابووریی وڵاتەکە بەبێ پچڕان بەردەوام دەبێت.
وڵاتانی دیکە و تەختی لەرزۆکی دۆلار
جگە لەم زلهێزانە، لیستەکە وڵاتانی دیکەش لەخۆدەگرێت کە خاوەنی یەدەگی گەورەی دۆلارن. تایوان، سعودیە، هۆنگ کۆنگ، کۆریای باشوور، بەرازیل و رووسیا، هەریەکەیان سەدان ملیار دۆلاریان وەکو یەدەگ هەڵگرتووە. بۆ نموونە، وڵاتانی کەنداو وەکو سعودیە بەهۆی فرۆشتنی نەوتەوە بڕێکی زۆر دۆلار کۆدەکەنەوە و بۆ پاراستنی بەهای دراوەکانیان کە بە دۆلارەوە بەستراوەتەوە، بەکاریدەهێنن.
بەڵام چیدی چیرۆکی باڵادەستیی دۆلار چیرۆکی دڵسۆزیی بێپرسیار نییە و تەختەکەی دەلەرێت. بەکارهێنانی دۆلار وەکو چەکێکی سیاسی و سەپاندنی سزا ئابوورییەکان لەلایەن ئەمریکاوە، زۆر لە وڵاتانی هانداوە کە بەدوای بەدیلدا بگەڕێن.
چین، رووسیا و وڵاتانی دیکە بە بێدەنگی کار بۆ "کەمکردنەوەی دۆلار" (De-dollarization) دەکەن. ئەم وڵاتانە وردە وردە یەدەگەکانیان هەمەجۆر دەکەن و بەشێکی دەگۆڕن بۆ یۆرۆ، زێڕ، یان تەنانەت یوانی چینی، بۆ ئەوەی پشتبەستنیان بە هەژموونی دارایی و سیاسیی ئەمریکا کەم بکەنەوە.
سەرچاوە: ڕووداو
