ئەلمۆنیتەر: ئۆجەلان داوای لە سەرۆکی ھەرێمی کوردستان کردووە بۆ دانوستانی ئاشتی لە تورکیادا
رۆژنامەی ئەلمۆنیتەر لە ریپۆرتێکدا کە ئەمبەرین زەمان ئامادەی کردووە، رۆژنامەکە دەڵێت، لە نامەیەکدا کە تایبەتە بە ئەلمۆنیتۆر، سەرۆکی زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان داوا لە نێچیرڤان بارزانی دەکات سەرۆکی ھەرێمی کوردستان هاوکاری پێشخستنی دانوستانەکان بکات کە ئامانج لێی کۆتایی هێنانە بە ململانێی دەیان ساڵەیە لەگەڵ تورکیا.
کوردەکان ئاڵای پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) و
وێنەی عەبدوڵا ئۆجالان، ڕێبەری پارتی کرێکارانی کوردستان (پەکەکە) هەڵدەکەن، لە کاتی خۆپیشاندانێکدا بۆ داوای ڕزگارکردنی ئۆجەلان لە دەرەوەی ئەنجومەنی ئەوروپا لە ستراسبۆرگ لە ڕۆژهەڵاتی فەرەنسا، لە ١٥ی ئەیلولی ٢٠٢٥.
عەبدوڵڵا ئۆجەلان، سەرکردەی زیندانیکراوی پەکەکە، ڕاستەوخۆ داوا لە نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی هەرێمی کوردستانی عێراق کردووە، بۆ یارمەتیدان لە دانوستانە بەردەوامەکانی لەگەڵ حکومەتی تورکیا بۆ کۆتاییهێنان بە ململانێی زیاتر لە 40 ساڵەی نێوان پەکەکە و ئەنقەرە.
ئۆجەلان لە نامەیەکدا کە هەفتەی ڕابردوو ئاراستەی نێچیرڤان بارزانی کردبوو، ئاماژەی بەوەدا کە دەرئەنجامی گفتوگۆکان "بە ناچاری کاریگەری لەسەر عێراق و هەرێمی کوردستان دەبێت، ئامانجی من لەم پرۆسەیەدا هێنانەدی چارەسەرێکی بەردەوامە لەسەر بنەمای پرەنسیپی دیموکراسی".
بەپێی بەشێک لە نامە تایپکراوەکە کە بۆ ئەلمۆنیتەر نێردراوە گووتی “گرنگیەکی زۆری هەیە کە ئێوە سەرکردایەتی پرۆسەکەش لە ئەستۆ بگرن”.
ئەم داوایەی ئۆجەلان لە زیندانەوە لە کاتێکدایە کە نادڵنیایی زیاتر دەبێت لەسەر داهاتووی ئەو دانوستانانەی کە ساڵی ڕابردوو دەستیپێکرد و هاوکات بوو لەگەڵ کۆبوونەوەی بارزانی لەگەڵ ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆککۆماری تورکیا هەفتەی ڕابردوو لە ئەنقەرە. بەرپرسێکی باڵای کوردی عێراق بە کەناڵی ئەلمۆنیتەر-ی ڕاگەیاند، لە کۆبوونەوەی یەک کاتژمێری ڕۆژی 7ی تشرینی یەکەمدا نێچیرڤان بارزانی داوای لە سەرۆک کۆماری تورکیا کرد کە توانای خۆی بەکاربهێنێت بۆ خێراکردنی دەرەنجامی چوارچێوەیەکی یاسایی کە ڕێگە بە پەکەکە بدات کە لە چیاکانی هەرێمی کوردستانی عێراق نیشتەجێن بگەڕێنەوە بۆ تورکیا.
لەگەڵ ئەوەشدا، لە دیدارێکدا نێچیرڤان بارزانی پەنجەی تاوانباری ئاراستەی پەکەکە کردووە و دوای ڕۆژێک لە دیدارەکەی لەگەڵ ئەردۆغان پەکەکەی تۆمەتبار کردووە بەوەی پابەندنەبوون بە فەرمانەکانی “سەرۆک” ئۆجالان و بە “یاریکردن”. وەسفی هەڵوێستی کردن.
نێچیرڤان بارزانی کە زیاتر لە دە ساڵە پەیوەندییەکی نزیکی لەگەڵ ئەردۆغان هەیە، وەک نموونەیەکی کاریگەر لە کاروباری کورددا دەرکەوتووە. هەفتەی ڕابردوو تاڕادەیەکی زۆر لەسەر داوای ئەو بوو کە ئەردۆغان ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر لادانی قەدەغەکردنی گەشتە ئاسمانییەکانی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سلێمانی کە لە مانگی نیسانی 2023 سەپێنرابوو بە بیانووی ئەوەی وەک ناوەندێکی لۆجستی بۆ پەکەکە بەکاردەهێنرێت. سلێمانی لەلایەن یەکێتی نیشتیمانی کوردستانەوە بەڕێوەدەبرێت، کە هاوبەشی بچووکە لە حکومەتی هەرێمی کوردستان بە سەرۆکایەتی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق. یەکێتی بە شێوەیەکی نەریتی خۆی لەگەڵ ئێراندا هاوتەریب کردووە و بە ئاشکرا هاوسۆزی پەکەکەیە.
قەدەغەکردنی گەشتە ئاسمانییەکان زیانێکی بەرچاوی ئابووری بۆ هەرێمی کوردستان لێکەوتەوە، یەکێتیی ناچارکرد پشت بە ئێران و بەغدا ببەستێت بۆ پەیوەندییە ئاسمانییەکان لە سلێمانییەوە. بڕیاری تورکیا بۆ هەڵوەشاندنەوەی قەدەغەکردنەکە تەنها سێ ڕۆژ دوای درێژکردنەوەی قەدەغەکردنی تا مانگی یەکی ساڵی ٢٠٢٦ هات.
ڕۆژ گیراسون، هاودامەزرێنەری ڕێکخراوی ڕاوست، کە ڕێکخراوی توێژینەوە و ڕاپرسییە و بنکەکەی لە پارێزگای دیاربەکر لە تورکیا کە زۆرینەی کوردە لە تورکیا، بە گوتەی "نێچیرڤان بارزانی ئەکتەری سەرەکییە لە پەیوەندییەکانی تورکیا لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان، کە لەسەر بنەمای پەیوەندییە کەسییەکانە نەک دامەزراوەیی، ڕۆڵی بنیاتنەریشی لە بەرەوپێشبردنی ئاشتی نێوان تورکیا و کورد حاشا هەڵنەگرە، ئەمەش جارێکی دیکە سەلمێنراوە".
لە ساڵی ٢٠١٧ کاتێک کوردەکانی عێراق ڕیفراندۆمی خۆیان بۆ سەربەخۆیی ئەنجامدا، بەغدا بڕیاری قەدەغەکردنی فڕینی تەواوی هەرێمی کوردستان دا جێ بە جێ کرد. تورکیا و ئێران و ئەمریکا بە شێوەیەکی ڕیشاڵی دژی ئەو هەنگاوە بوون. لەگەڵ ئەوەشدا، لە نیشانەیەکی دڵنیادا بۆ سۆز و خۆشەویستییەکەی بۆ نێچیرڤان بارزانی، ئەردۆغان ناڕەزایەتییەکانی حەیدەر عەبادی، سەرۆکوەزیرانی ئەوکاتەی لە دژی ڕێگەدان بە بارزانی، کە ئەوکات سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان بوو، بە وشکانییەوە بپەڕێتەوە بۆ تورکیا بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکان لە ئەوروپا، سەرچاوەیەکی باشی ئاگادار لە ڕووداوەکە بە ئەلمۆنیتەری ڕاگەیاند.
ماوەتەوە بزانین نێچیرڤان بارزانی چ کاریگەرییەک لەسەر خێرایی دانوستانەکانی نێوان تورکیا و کوردەکان دەبێت. بەڵام لە پێشهاتێکی ئەگەری بەرچاودا، بارزانی ڕۆژی دووشەممە لەگەڵ پارێزگاری شرناخ لە هەولێر کۆبووەوە. ئیلهامی ئیسیک، شرۆڤەکاری کورد لە تورکیا کە لە خولی پێشووی دانوستانەکانی ئاشتی لە ساڵی 2013 ڕاوێژکاری حکومەتی کردبوو، بە کەناڵی ئەلمۆنیتەر-ی ڕاگەیاند، شرناخ، پارێزگایەکی زۆرینەی کوردە لە باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا و هاوسنوورە لەگەڵ کوردستانی عێراق و سوریا، ڕێگایەکی سروشتی دەبێت کە لە ڕێگەیەوە چەکدارە لێبوردنکراوەکانی پەکەکە بە وریاییەوە مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت و ڕێگەیان پێبدرێت بگەڕێنەوە ماڵەوە.
جۆرە جیاوازەکانی لێبوردن و ئیمتیازاتی یاسایی دیکە لە ناوەندی دوایین هەوڵی ئەنقەرەدان بۆ کۆتاییهێنان بە یاخیبوونی چەکداری پەکەکە، پرۆسەیەک کە ئەردۆغان بە "تورکیا بێ تیرۆر" ناوی دەبات.
بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هیچ پێشکەوتنێکی کۆنکرێتی بەدەست نەهاتووە لەو کاتەوەی ئۆجەلان داوای لە گەریلاکانی کرد واز لە هەڵمەتە چەکدارییەکانیان بهێنن و لە پەیامێکی ٢٧ی شوباتدا هەڵبوەشێنەوە کە لەگەڵ خەڵکدا بڵاوکرایەوە. لە مانگی ئازاردا پەکەکە ئاگربەستی ڕاگەیاند. لە مانگی ئایاردا کۆتایی هاتنی هەڵمەتی چەکداری خۆی ڕاگەیاند، کە لە ساڵی ١٩٨٤ لە بنەڕەتدا بۆ دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆی کوردی دەستیپێکرد و دواتر ئامانجی دەستەبەرکردنی خۆبەڕێوەبەری لە چوارچێوەی تورکیادا بوو.
هەرچەندە حکومەت هەوڵدەدات پرۆسەکە بەو شێوەیە بخاتەڕوو کە تەنها سەرنجی لەسەر کۆتاییهێنان بە ململانێکان بێت، بەڵام چاوەڕوانییەکان لەسەر هەردوو پارتی داد و گەشەپێدان (AKP)ی دەسەڵاتداری ئەردۆغان و پارتی دیموکراتی کوردستان زۆر لەوە زیاترە. ئەردۆغان پێویستی بە پشتیوانی کورد هەیە بۆ ڕێوشوێنی دەستووری و ڕێوشوێنی دیکە کە ڕێگەی پێبدات بۆ خولی سێیەمی سەرۆکایەتی کۆماری کاندید بکرێت و لە هەمووی گرنگتر سەرکەوتن بەدەستبهێنێت. دەستووری ئێستا سنوورێکی بۆ ماوەی دوو خول بۆ سەرۆکایەتی کۆمار داناوە. بڕیارە دوایین جار لە ساڵی ٢٠٢٨ هەڵبژاردنەکان بەڕێوەبچێت و جەماوەری ئەردۆغان بەردەوامە لە کەمبوونەوەدان.
کورد لای خۆیەوە گۆڕانکاری دەستووری دەوێت کە ئازادییە کولتووری و سیاسییەکان بچەسپێنێت و ڕێوشوێنی یاسایی بخاتە بەردەمیان کە ڕێگە خۆش بکات بۆ ئازادکردنی هەزاران زیندانی لە تورکیا. دۆسیەی سەلاحەدین دەمیرتاش، سەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان، بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک تاقیکردنەوەیەک بۆ دڵسۆزی حکومەت سەیر دەکرێت. ناوبراو لە پشت مێزی دادگا ماوەتەوە، سەرەڕای ئەوەی دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا بڕیاریدا کە بەردەوامبوونی زیندانیکردنەکەی نایاساییە.
بەڵام داواکاری سەرەکی کورد ئەوەیە کە لێبوردنی بە ئۆجالان بدرێت. ئەو ساڵێک لەمەوبەر لەلایەن دەوڵەت باخچەلی هاوپەیمانی ڕاستڕەوی توندڕەوی ئەردۆغانەوە هەڵواسرا، کاتێک بە پەرلەمانی ڕاگەیاند کە سەرۆکی پارتی کرێکاران دەتوانێت لە هەمان ژوورەوە بە شێوەیەکی شەخسیی بانگەوازەکەی بۆ ئاشتی دەستپێبکات. بەڵام کێشەکە ئەوەیە کە داواکارییەکانی تورکیا لە سنوورەکانیدا ناوەستن. دەیەوێت قۆڵی سوریای پەکەکە کە بە یەکینەکانی پاراستنی گەل (یەپەگە) ناسراوە، بە هەمان شێوە چەک داماڵێت و هەڵبوەشێتەوە. یەپەگە ناوەکی هێزەکانی سوریای دیموکرات پێکدەهێنێت کە لەلایەن ئەمریکاوە پاڵپشتی دەکرێت و ژمارەیەکی زۆر چەکداری عەرەبیش لەخۆدەگرێت.
بەپێی خولەکە دزەپێکراوەکانی کۆبوونەوەکەی لەگەڵ یاسادانەرانی DEM، ئۆجەلان باکووری ڕۆژهەڵاتی سوریای بە هێڵی سوور ناوبردووە، ئەمەش وایکردووە قسە و باسەکان باس لەوە بکەن کە کاریگەرییەکانی لەسەر هێزەکانی SDF بەکاردەهێنێت - کە هێشتا بە تەواوی تاقی نەکراوەتەوە - بۆ دەستەبەرکردنی دەستکەوتەکانی لە ناوخۆدا.
تورکیا لە مێژە فشاری خستووەتە سەر ئەوەی کە هێزەکانی دیموکراتی بە تەواوی تێکەڵ بەو سوپایە نیشتمانییە بکرێت کە لەلایەن حکومەتی نوێی سوریاوە پێکدەهێنرێت کە ئەحمەد ئەلشەرا سەرۆک کۆماری تورکیا سەرۆکایەتی دەکات.
تۆم باراک، نێردەی ئەمەریکا لە سوریا لە ٧ی تشرینی یەکەمدا مەزڵوم کۆبانێ و ئەلشەرع، فەرماندەی گشتیی هێزەکانی سوریای دیموکرات لە دیمەشق کۆکردەوە، ئەمەش لە هەوڵێکدا بۆ پاڵنانی هەردوولا بۆ پێشەوە لەسەر ڕێککەوتنێکی چوارچێوە کە لە ١٠ی ئازاردا واژۆیان کردبوو بۆ یەکخستنەوەی باکووری ڕۆژهەڵات بە سەرکردایەتی کوردەکان لە پێکهاتەکانی حکومەت لە دیمەشق.
لەو کاتەوە پێشکەوتنێکی کەم بەدیهاتووە و زەنگی ئاگادارکردنەوە بەهۆی پێکدادانێکی توند لە سەرەتای ئەم مانگەدا لە نێوان هێزەکانی سەر بە حکومەت لە حەلەب و شەڕڤانانی کورد لە نزیک ناوچە زۆرینە کوردییەکانی شێخ مەقسوود و ئەشرەفیە لێدرا. هەروەها لە کۆبوونەوەکەدا کە فەرماندەی CENTCOM. براد کوپەر و وەزیری بەرگری سوریا محاف ئەبو قەسرە ئامادەی بوون، لە ئەنجامدا ئاگربەستێکی گشتگیر لە سەرجەم هێڵەکاندا بەدوای خۆیدا هێنا. ڕۆژی دووشەممە کۆبانی بە ئاژانسی فەرەنسا-پرێسی فەرەنسای ڕاگەیاند کە "ڕێککەوتنێکی سەرەتایی" لەگەڵ دیمەشق بۆ تێکەڵکردنی سەربازەکانی لە هێزە سەربازی و ئەمنییەکانی سوریادا کراوە. کۆبانێ وتی: گرنگترین خاڵ گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی سەرەتایی سەبارەت بە میکانیزمی یەکخستنی هێزەکانی ئاسایشی ناوخۆی SDF و دواتر [کورد] لە چوارچێوەی وەزارەتەکانی بەرگری و ناوخۆدا.
سەرەڕای ئەوەش، کۆبانێ دانی بەوەدانا کە لایەنەکان لەسەر فۆڕمی حوکمڕانی داهاتوو دابەش بوون و کورد و گروپە کەمینەکانی دیکە - دیارترینیان دروزەکان - فشاریان لەسەر لامەرکەزیەت کردووە. لەهەمان بۆنەی بیرمەندان کە سزای پارتی دابوو، نێچیرڤان بارزانی بۆچوونی کۆبانێی دووپاتکردەوە و وتی کە لە مانگی نیساندا لە کۆڕێکی دیپلۆماسی کە تورکیا میوانداریی کردبوو، بە "شەرعی"ی گوتووە کە "سیستەمێکی ناوەندی بەهێز ناتوانێت لە سوریا کار بکات، وڵاتەکە دەبێت بەرەو مۆدێلێک هەنگاو بنێت".
