ئەم قسەیەی ویل دیورانت دەکەم
کامەران عبدالله جاف
کورد لە کوێی ئەم وتە قووڵ و بەنرخەى مێژوونووس ویل دیورانتە: "لا يمكن احتلال حضارة عظيمة من قبل قوة خارجية إذا لم تدمر نفسها من الداخل" "شارستانیەتێکی مەزن بە هێزێکی دەرەکی داگیر ناکرێ، ئەگەر لە ناوەوە خۆی لەناو نەبات". ئەم وتەیە رەهەندێکی گرنگی مێژوویی و فەلسەفی هەیە، زۆرجاریش بۆ شیکردنەوەی هۆکارەکانی ڕووخانی ئیمپراتۆریەت و کۆمەڵگاکان بە درێژایی سەردەمەکان بەکارهاتووە، بەڵام لەهەمان کاتدا دەکرێت ببێتە بنەمایەکى بەهێز بۆ بەئاگاهاتنەوە و بنیاتنانێکى بەهێزى شارستانییەت و دەوڵەت. دەتوانین ئەم وتە بەنرخە بۆ واقیعی هەرێمی کوردستان و پرسی کورد بە گشتی، لە چەند ڕوانگەیەکەوە شرۆڤە بکەین یەکەم: شیکردنەوەى ئەو وتەیە لە چوارچێوەی واقیعى ئەمڕۆى کورد ١.یەکگرتوویى ناوخۆیی بەرامبەر بە دابەشبوون کێشەی سەرەکی لە مێژووی هاوچەرخی کورددا تەنها دەستێوەردانی دەرەکی نییە، بەڵکو دابەشبوونی سیاسی و حزبی ناوخۆییە، هەروەها ناکۆکی نێوان خودی هێزە کوردییەکانە( وەک لە ئەزموونى ساڵانى شەست و حەفتا و نەوەدەکانى رابردوو)، بۆیە ئەم دابەشبوونانە وایکرد وڵاتە ناوچەییەکانى دەوروبەر(تورکیا، ئێران، عێراق، سوریا) دەستوەردان و کۆنترۆڵکردن و پارچە پارچەکردنی دەستکەوتەکانی کورد ئاسانتر بکەن. ٢. نەبوونی پڕۆژەیەکی نیشتمانی یەکگرتوو هەرچەند کورد زمان و شوناس و کەلتوورێکی تا راددەیەک یەکگرتووی هەیە، بەڵام لە رووى ستراتیژییەتى سیاسییەوە یەکگرتوو نین و زۆرجاریش کەوتوونەتە ژێر هەژموونى کوتلەیی یان ناوچەیی. ٣. لاوازى دامەزراوەکان و بنیاتنانى دەوڵەت هەر "شارستانیەتێک" یان قەوارەیەکی سیاسی ناتوانێت بەرگەی هەڕەشەکان بگرێت ئەگەر دامەزراوەکانی لاواز بن یان کاریگەر نەبن، بۆیە گەندەڵی کارگێڕی و دارایی ، وەرینی متمانەی جەماوەری و نەبوونی دامەزراوەی بەهێز دەبێتە هۆی وەرینی ناوخۆیی و ئاسانکاری دەکات بۆ کاریگەری دەرەکی. دووەم: کورد چۆن دەتوانێت ئەم قۆناغە تێپەڕێنێ 1) بنیاتنانی ناوخۆیەکى یەکگرتوو لەسەر بنەمایەکى مەدەنی و بێلایەن. زاڵبوون بەسەر ناکۆکی و جیاوازییە تەسکەکانی حزبایەتی لە ڕێگەی دیالۆگى نیشتمانى گشتگیر و دامەزراندنی ئەنجوومەنی ڕاوێژکاری نیشتمانى سەربەخۆى کورد، کە نوێنەرایەتی بەرژەوەندییەکانی گەلی کورد بکات لە هەموو پارچەکانی کوردستان و داکۆکیکەر بێت لەمافەکانى لە کۆڕبەندە نێودەوڵەتیەکان. 2) چاکسازى ناوخۆیی جددى بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و بیرۆکراسی، و بەهێزکردنی دەزگاکانى دادوەری و پەروەردە و تەندروستی و پتەوکردنى پرەنسیپی لێپرسینەوە، جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان، ڕێزگرتن لە مافەکانی مرۆڤ و ئازادی ڕادەربڕین. 3) پەیڕەو کردنى پرۆژەیەکى نەتەوەیی هاوچەرخ کورد پێویستی بە دیدێکی سیاسی واقیعبینانە هەیە، کە هاوسەنگییە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان لەبەرچاو بگرێت خەباتی نەتەوەیی چەند ساڵەى پڕ لە قوربانى دەبێت لەگەڵ پێوەرە مۆدێرنەکانی وەک مافی مرۆڤ، حوکمڕانی باش و دیپلۆماسی زیرەک تێکەڵ بکرێت و یەکبخرێت. 4) بەهێزکردنى بەرەى ناوخۆ بە هۆشیارى جەماوەرى. بڵاوکردنەوەی هۆشیاری سیاسی و کولتووری لای هاووڵاتیان سەبارەت بە گرنگی یەکڕیزی و زیانەکانی دابەشبوون و هەروەها پشتیوانی کردنى کۆمەڵگای مەدەنی و میدیای سەربەخۆ لە سنوورى یاسادا. 5) هەمەچەشنکردنی پەیوەندییەکانی دەرەوە و وابەستەنەبوون بە هیچ لایەنێک پێویستە کورد لە وانەکانى رابردوو فێربێت، زۆر پشت بەهیچ هێزێکى دەرەکى نەبەستێت کار بۆ بنیاتنانى پەیوەندی هاوسەنگ لەگەڵ هەموو لایەنە هەرێمی و نێودەوڵەتییەکان لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش. لە کۆتادا دەڵێم ئەم وتە بەنرخە تەنها ئاگادارکردنەوە نییە، بەڵکو زەنگێکى بەئاگاهێنانەوەیە: ئەگەر کورد چاکسازی لە ناوخۆدا نەکات - لە ڕووی سیاسی و دامەزراوەیی و جەماوەرییەوە - جیهانی دەرەوە بەردەوام دەبێت لە دەستوەردان و ئیستغلالکردن و قۆستنەوەى خاڵە لاوازەکانى، بۆیە بنیاتنانی ماڵی کورد لە ناوەخۆ لە پێشینەی کارە نەک چاوەڕوانی "یارمەتی دەرەوە"، هەروەها داواکارى هەموو خەڵکى بەشەرەف و خۆڕاگرى کوردستانە بەتایبەتى خانەوادەى شەهیدان و ئەنفالکراوان و زیندانە سیاسییەکان و بە جێهێنانى خەونى هەموو شەهیدان و ئەنفالکراوانە.
